یادنامه کنگره هزاره نهج البلاغه نسخه متنی

حديث‏هاى نبوى و امثال عرب، خود از فرهنگى پخته و پيشرفته بهره‏مند بودند، و ادبيات آنان در بسيارى شاخه‏ها بارور شده بود، همين كه با منبع فياض قرآن و معدن پر مايه سخنان رسول اكرم و أئمه اطهار عليهم السلام آشنا گشتند، كوشيدند تا، اين گوهرهاى درخشان را دره القلاده گفته‏ها و نوشته‏هاى خويش سازند و آنانكه در پروردن نثر فارسى و آراستن هر چه بيشتر اين زبان به زيورهاى لفظى و معنوى تعهدى داشتند مخصوصا توجه بدين نكته را توصيه مى‏كردند.

عنصر المعالى كيكاوس بن اسكندر بن قابوس بن وشمگير در ضمن اندرزهائى كه به فرزند خود گيلان شاه مى‏دهد و مجموع اين اندرزها در كتابى بنام «قابوس نامه» فراهم آمده و مكرر به چاپ رسيده است، در باب آئين دبيرى و شرط كاتب چنين نويسد: «و نامه خود را باستعارت و آيات قرآن و اخبار رسول عليه السلام آراسته دار و اگر نامه پارسى بود پارسى مطلق منبيس كه ناخوش بود خاصه پارسى درى كه نه معروف بود، آن خود نبايد نبشت بهيچ حال، كه خود ناگفته بهتر از گفته بود» و نيز نظامى عروضى آنجا كه از فن دبيرى سخن مى‏گويد و شرايط دبيرى را بر مى‏شمارد چنين نويسد: «پس عادت بايد كرد بخواندن كلام رب العزة و اخبار مصطفى و آثار صحابه و امثال عرب و كلمات عجم». از جمله نويسندگان مشهور ايرانى در قرن چهارم هجرى كه بدين دقيقه اهتمام خاص داشته‏اند ابن العميد و صاحب ابن عباد و بديع الزمان همدانى را بايد نام برد.

در ترجمه احوال صاحب مى‏خوانيم كه چون مردى از خاصگان خود را زندانى كرد فرمود تا او را در دار الضرب كه در همسايگى او بود نگاهداشتند. روزى صاحب بر فراز بام رفت و بدار الضرب نگريست زندانى ندا داد فَاطَّلَعَ فَرَآهُ فِي سَواءِ الْجَحِيمِ صاحب خنديد و گفت اخْسَؤُا فِيها وَ لا تُكَلِّمُونِ و بديع الزمان همدانى هنگامى كه در مقامات خود در وصف، مبالغت را به نهايت مى‏رساند چنين مى‏گويد: «و أنتم يا مجوس هذه الامة تعيشون جبرا و تموتون صبرا و تساقون الى المقدور قهرا و لو كنتم فى بيوتكم لبرز الذين كتب عليهم القتل الى مضاجعهم... انكم اخبث من ابليس دينا قال رب بما اغويتنى...» اگر بخواهم نمونه‏هاى تضمين و اقتباس و يا نقل بمعنى اديبان و مترسلان ايرانى را در قرن سوم و چهارم هجرى از قرآن كريم نشان دهيم خود مقاله‏اى گسترده و بلكه كتابى مفصل خواهد شد و چون موضوع اصلى سخن ما نهج البلاغه و استفاده اديبان از گفتار مولى امير المؤمنين على عليه السلام است، بدان مى‏پردازيم.