خليفة اللّه - یادنامه کنگره هزاره نهج البلاغه نسخه متنی

رسول و نبى، از اسماء اللّه نيستند ولى «ولى» از اسماء اللّه است لذا ولايت منقطع نمى‏گردد، به خلاف رسالت و نبوت. چون ولايت شامل رسالت و نبوت تشريعى و غير تشريعى كه در اصطلاح اهل معرفت نبوت عامه گويند و انباء معارف و اخبار حقايق را از وى دانند، مى‏باشد، در فص عزيز، عزيزى به فلك محيط عام تعبير گرديد.

ولايت تشريعى و تكوينى هر دو در مقام توحيد فعل به يك ولايت بازگشت مى‏كنند.

لا اله الا الله وحده وحده وحده، كه توحيد ذات و صفات و افعال است نه تأكيد. و اليه يرجع الامر كله.

خليفة اللّه

اين چنين انسان خليفة اللّه است، «اولئك خلفا اللّه فى ارضه و الدعاه الى دينه» (نهج البلاغه حكمت 147).

خليفه بايد بصفات مستخلف عنه و در حكم او باشد و گرنه خليفه نيست. لذا فرمود «و علم آدم الاسماء كلها» كه جمع محلى به الف و لام مؤكد به كل آورد وَ إِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ دال است كه وصف دائمى حقيقه الحقائق جلت عظمته جاعلى اين چنين است، پس همواره مجعولى آن چنان بايد زيرا «جاعل» است نه «جعلت و اجعل» و نحوهما. چنانكه كلمه «انى» آيه ناطق است كه جز حق تعالى هيچكس حق تعيين خليفه ندارد، همانند: «انى» و «عهدى» آيه وَ إِذِ ابْتَلى‏ إِبْراهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ (بقره 120) همان طور كه جز حق تعالى كسى حق تشريع ندارد و اين ولايت خاص واجب الوجود است و متخلف در قرآن و سنت ظالم خوانده شد.

اسم بر دو قسم است: يكى ذات ماخوذ با صفتى و معنى كه اسم تكوينى خارجى است و هر اسمى شأنى از شئون ذات واجب و تجلى از تجليات اوست. پس اسماء ظهورات و بروزات تجليات هويت مطلقه‏اند كه حقائق عينيه‏اند، يَسْئَلُهُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ (الرحمن 31) قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَيًّا ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‏ (اسرا 112)، و ديگر اسم اسم، كه الفاظند.

آگاهى به لغات اقوام و السنه آنان هر چند فضل است ولى آنچه كه موجب تفاخر آدم و تفضل او بر ملائكه است و منشأ آثار وجودى و سبب قدرت و قوت نفس ناطقه انسانى مى‏گردد اين است كه نفس داراى حقائق عينيه آنها گردد. يعنى خلاف مرتبه‏اى است جامع جميع مراتب عالم.

در فص ثمين آدمى چه خوش نقشى نموده از خط يار كه گفت: «فسمى هذا المذكور- يعنى الكون الجامع- انسانا و خليفه فاستخلفه فى حفظ العالم فلا يزال العالم محفوظا ما دام فيه هذا الانسان الكامل».