یادنامه کنگره هزاره نهج البلاغه نسخه متنی

دكتر شوقى ضيف در كتاب خود «هنر و سبكهاى آن در نثر عربى» به اين مسئله اشاره كرده است و تحت تأثير همين روش سنتى حتى در مسائل ديگرى جز نهج البلاغه نيز، قرار گرفته است: وى روشى را كه از استاد خود احمد امين گرفته بود بر اين نقل راويان و مورخان كه نخستين اصول علم نحو را امام على عليه السلام به شاگردش ابو الاسود دؤلى آموخته تعميم داده است. ما در مجله «الرساله» در مقاله‏اى تحت عنوان «ذكرى ابى الاسود الدؤلى» به اين مطلب اشاره كرده‏ايم.

معاصران تا اين لحظه كه اين سطور را مى‏نويسم، همچنان در درياى شك پيرامون كتاب عظيم مردى نمونه، غوطه‏ورند كه پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم لقب «در شهر علم» بدو داده است.

خدا ميداند كه كار اين شك و ترديد در باره ميراث عربى و اسلامى‏مان چه فرجامى خواهد داشت. اين روش، كلنگى بود ويرانگر كه به بسيارى از كاخهاى استوار و بلند آسيب رسانيده تا آنجا كه گرامى‏ترين ميراث مسلمانان يعنى حديث پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم نيز از آن در امان نبوده است.

اينان در بسيارى از احاديث شك كرده‏اند. پاره‏اى احاديث را با فكر محدود خود سنجيده‏اند. عقول محدود اينان كجا و عقول الهى كه صديقانى چون پيامبر و عترتش و ياران مخلص او صلّى الله عليه وآله وسلّم بدان آراسته بوده‏اند كجا.

در برابر اين شكاكان كه بى هيچ برهان يا هدف سالمى در صحت سند نهج البلاغه ترديد كرده‏اند، گروه ديگرى قرار دارند كه به اين كتاب بر خلاف گروه اول، به ديده انصاف و تعقل نگريسته‏اند. در آثار پاره‏اى محققان به نهج البلاغه بويژه از نظر نثر شيواى امام اشاره شده است مانند: سبط بن جوزى، محمد بن طلحه شافعى و عبد الحميد كاتب كه گفت: «من بلاغت را تنها از راه حفظ سخن اصلع آموخته‏ام». جاحظ و خطيب خوارزمى و ابو الفتح آمدى نيز گزيده‏هاى بسيارى از سخنان نغز امام فراهم آورده‏اند.

ابن نباته مصرى نيز از اين گروه است. وى مى‏گفت: «صد فصل از مواعظ على بن ابى طالب را از حفظ دارم». ابن ابى الحديد معتزلى حنفى با شرحى كه بر نهج البلاغه نوشته و سخن امام را پس از كلام خدا و پيامبر او در مقام دوم قرار داده از همه پيشينيان برترى يافته است.

از معاصران، شخصيتهاى برجسته ادب و شعر و نويسندگى و تحقيق، تحت تأثير نهج البلاغه قرار گرفته‏اند از جمله: شيخ محمود شكرى آلالوسى، شيخ ناصيف اليازجى، محمد حسن نائل المرصفى، دكتر زكى مبارك، امين نخله، عباس محمود عقاد، محمد محيى الدين عبد الحميد و بسيارى ديگر از كسانى كه ساختن را بر ويران كردن ترجيح داده و انديشه خويش را از تقليد مروجان مذهب شك در ميراث جاويدان اسلامى رهايى بخشيده‏اند.

در اين بحث هرگز قصد ما اين نيست كه از منابع و مراجعى كه نسبت نهج البلاغه را به امام ثابت مى‏كنند سخن بگوييم. در اين بحث ذكر همين نكته كافى است كه بگوييم پاره‏اى از اين منابع‏