یادنامه کنگره هزاره نهج البلاغه نسخه متنی

استنتاج، و كلام مسلسل، و ترتيب دقيق، همه اينها ملك مشاع و از ويژگيهاى مشترك روشهاى فكرى بشر است كه در آن هيچ ملتى را بر ملت ديگر برترى نيست مگر به اندازه محدود و بسيار محدود. در نتيجه اين ويژگيهاى منطقى- كم يا زياد آن- در ساير سبكهاى عربى نيز موجود است و در احاديث پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم بسيار ديده مى‏شود. من اگر بخواهم اين نشانه‏ها را كه در سبك سخن پيامبر به چشم مى‏خورد، براى خواننده محقق به عنوان سرمشقى براى سبك سخن امام عليه السلام تشريح كنم، ممكن است از هزار حديث بگذرد و به گمان ما چيزى در حدود يك ميليون حديث خواهد شد.

براى مثال، خوب است به نخستين احاديث پيامبر اشاره كنيم تا به كژى فهم اينان كه مدعى وجود سبكهاى صرفا بليغ- نه منطقى- در صدر اسلام‏اند پى ببريد. بايد يقين كنيم كه در سبكهاى اسلامى و سبك گفتار پيامبر كه پيشاهنگ سبكهاى بليغ اسلامى است ويژگيهاى منطقى وجود دارد. اگر بخواهيد مى‏توانيد به آغاز پاره‏اى احاديث پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم كه در آن بيان منطقى و حسن تقسيم به چشم مى‏خورد توجه كنيد. فرمود: «سه كس‏اند كه خداوند دعايشان را رد نمى‏كند...» و فرمود: سه كس‏اند كه خداوند انفاق و قربانى از ايشان نمى‏پذيرد... آن گاه آنان را بر مى‏شمارد. و فرمود: «هشت كس‏اند كه در روز قيامت از همه آفريدگان به خدا نزديكتراند...» و فرمود: «هفت كس‏اند كه خداوند ايشان را در سايه خود مى‏گيرد روزى كه سايه‏اى جز سايه خداوند نيست...» و فرمود: «شش خصلت است كه از خصال حميده است...» و فرمود: «شش خصلت است كه از خصال نكوهيده است...»، و فرمود: «شش صفت است كه اگر در كسى باشند براستى مؤمن است...»، و صدها حديث ديگر كه مبدوّ به «سور» هاى منطقى است و نشانه‏هاى منطقى ديگر كه به گمان من از دو هزار بيشتر است كه هزار آن به احاديث گفتار و بقيه به احاديث افعال و تقريرها مربوط مى‏شود.

در سبك سخن على عليه السلام بسيارى از روشهاى منطقى مشاهده مى‏شود كه از سبك پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم تأثير پذيرفته است. روزى به عمر بن خطاب فرمود: «سه چيز است كه اگر حفظ كنى و بدان عمل نمايى تو را از چيزهاى ديگر بى نياز سازد...» عمر گفت: آنها چيست على فرمود: «اجراى حد بر خويشاوند و بيگانه، داورى به كتاب خدا در خشنودى و خشم، و تقسيم به عدالت بين سرخ و سياه» عمر گفت: «كوتاه و بليغ گفته‏اى».

مى‏گوييم: آيا در اين سبك، منطق و حسن تقسيم نمى‏بينيد آيا اجمال و تفصيل و ابهام و توضيح را كه در اين سخنان با نظم و ترتيب منطقى آمده است، مى‏توان انكار كرد بلكه فراتر از