حکمت - آموزش عقاید نسخه متنی

حکمت

با توجه به توضيحي که درباره اداره الهي
داده شد ضمنا روشن گرديد که اين اراده به صورت گزافي و بي
حساب، به ايجاد چيزي تعلق نمي گيرد بلکه آنچه اصالة
مورد تعلق اراده الهي واقع مي شود جهت کمال و خير اشياء
است. و چون تزاحم ماديات، موجب نقص و زيان بعضي از آنها
بوسيله بعضي ديگر مي شود مقتضاي محبت الهي به
کمال اينست که پيدايش مجموع آنها به گونه اي باشد که
خير و کمال بيشتري بر آنها مترتب گردد، و از سنجيدن
اينگونه روابط، مفهوم «مصلحت» بدست مي آيد وگرنه مصلحت،
امري مستقل از وجود مخلوقات نيست که تاثيري در
پيدايش آنها داشته باشد چه رسد به اينکه در اداره الهي
اثر بگذارد.

حاصل آنکه: چون افعال الهي از صفات ذاتيه او
مانند علم و قدرت و محبت به کمال و خير، سرچشمه مي گيرد
هميشه به صورتي تحقق مي يابد که داراي مصلحت باشد
يعني بيشترين کمال و خير بر آنها مترتب گردد و
چنين اراده اي بنام «اراده حکيمانه» ناميده مي شود
و از اينجا صفت ديگري براي خداي متعال در مقام فعل،
بنام صفت «حکيم» انتزاع مي گردد که مانند ديگر صفات فعليه،
قابل بازگشت به صفات ذاتيه خواهد بود.

البته بايد توجه داشت که انجام کار به خاطر مصلحت به
اين معني نيست که مصلحت،علت غائي براي خداي
متعال، باشد بلکه نوعي هدف فرعي و تبعي به شمار مي رود و
علت غائي اصلي براي انجام کارها همان حب به کمال نامتناهي
ذاتي است که بالتبع به آثار آن يعني کمال موجودات هم تعلق
مي گيرد، و از اينجاست که گفته مي شود: علت غائي
براي افعال الهي همان علت فاعلي است و خداي متعال، هدف و
غرضي زائد بر ذات ندارد. اما اين مطلب، منافاتي ندارد با
اينکه کمال و خير و مصلحت موجودات به عنوان هدف فرعي و
تبعي به حساب آورده شود. و به همين معني است که افعال
الهي در قرآن کريم، تعليل به اموري شده که بازگشت همه
آنها به کمال و خير مخلوقات است چنانکه آزمايش شدن و انتخاب
بهترين