آموزش عقاید نسخه متنی

زمينه پيدايش پديده بعدي را
فراهم مي کند. پس چنين جهاني که داراي اجزاء همبسته و
مزتبط مي باشد و نظام واحدي برآن حکمفرماست  نمي تواند معلول جند علت هستي بخش
باشد.

و اگر فرض شود که آفريننده همه آفريدگان،
يکي است و ديگران عهده دار اداره و تدبير جهان مي
باشند چنين فرضي هم صحيح نخواهد بود زيرا هر معلولي
با تمتم شئون هستيش قائم به علت هستي بخش مي باشند و هيچ
موجود مستقل ديگري راهي براي تصرف درآن ندارد مگر
تاثير و تاثراتي که بين معلولات يک علت، حاصل مي
شود و همگي در حيطه قدرت و سيطره فاعل هستي بخش، قرار
دارد و با اذن تکويني او انجام مي گيرد. و در اين
صورت، هيچکدام از آنها در حقيقت «رب» نخواهد بود زيرا
معناي حقيقي رب اينست که تصرف استقلالي در مربوب
خود انجام مي دهد و فرض اينست که اينگونه تصرفات و
تاثيرات، استقلالي نيست بلکه همگي آنها در شعاع
ربوبيت آفريننده و با نيرويي که او مي دهد
انجام مي گيرد و فرض چنين ارباب و کارگرداني
منافاتي با توحيد در ربوبيت ندارد چنانکه خالقيتي
هم که به اذن الهي باشد منافاتي با توحيد در خالقيت
نخواهد داشت و در قرآن کريم و روايات شريفه، وجود اينگونه
خلق و تدبيرهاي تطفلي و غير استقلالي براي
بعضي از بندگان خدا ثابت شده است چنانکه درباره حضرت عيس (ع) مي
فرمايد : «واذ تخلق من الطين کهيئة الطير باذني
فتنفخ فيهافتکون طيرا باذني»(1) و نيز مي فرمايد «فالمدبرات امرا»(2).

حاصل آنکه: توهم امکان چند خدا براي جهان، از
مقايسه خدغا با علل مادي و اعدادي برخاسته است که تعدد آنها
براي معلول واحد، اشکالي ندارد. در صورتي که علت هستي بخش
را نمي توان به ابنگونه علتها تشبيه کرد و براي هيچ
معلولي نمي توان چند علت هستي بخش يا چند رب و مدبر
استقلالي فرض نمود.

بنابراين، براي دفع اين توهم بايد
از يک سوي، در معناي علت هستي بخش و
ويژگيهاي اين نوع اين نوع عليت ، دقت کرد تا
معلوم شود که تعدد چنين علتي براي معلول واحد، محال است، و از
سوي ديگر بايد در همبستگي جهان، تامل نمود تا روشن گردد
که چنين نظام همبسته اي

1. سوره مائده،
آيه110.2.
سوره نازعات، آيه 5.