1ـ 2 حقيقت جويى

حقيقت طلبى و دانش دوستى يكى از گرايش هاى بنيادين انسان است. اين گرايش از همان روزهاى نخستينِ حيات آدمى ظهور مى كند و شكوفا مى گردد.

نكته اى كه بايد مطمح نظر قرار گيرد آن است كه شناخت حقيقت براى انسان، مطلوبيت ذاتى و ارزش استقلالى دارد و اين گمان كه زيربناى اصلى ميل به دانستن، كسب قدرت يا رفاه طلبى و مانند آن است، توهمى بيش نيست; زيرا وجود گرايش به شناخت حقيقت در انسان حتى اگر سود و نفع عملى در بر نداشته باشد، امرى وجدانى و بديهى است. تمايل انسان به شناخت برخى نكته ها و ظرايف علوم، اگرچه هيچ گونه فايدهى عملى نداشته باشد، بر همين امر دلالت دارد.

2 ـ 2 فضيلت خواهى

يكى ديگر از گرايش هاى فطرى در حوزهى روان، ميل و گرايش انسان به فضايل يا ارزش هاى اخلاقى است. انسان به صورت طبيعى به ارزش هاى اخلاقى; مانند عدالت و صداقت گرايش دارد، همان گونه كه رذايل اخلاقى يا ضد ارزش ها را زشت و ناپسند مى داند. برخى گمان كرده اند اين گرايش به نحوى به گرايش مادى و منفعت طلبى باز مى گردد، كه تصور غلطى است; زيرا اگر هيچ گونه منفعت يا سود مادى فرض نشود، باز هم انسان به ارزش هاى اخلاقى گرايش دارد و اگر فضيلت خواهى به نوعى سودجويى باز گردد اين سود، سود روحى و روانى است، نه مادى.(84)