مبانی نظری تجربه دینی نسخه متنی

اين‏وفادارى مانع مى‏شود كه اتو به تمايزات پديدارشناختى ميان اين دو نوع تجربه توجه‏كند. به اعتقاد آموند، خطاى اسمارت و كسانى كه چون او مى‏انديشند، آن است كه گمان برده‏اند اتو تنها با تكيه بر يافته‏هاى پديدارشناختى خود به قضاوت نشسته است، حال آن‏كه ديدگاه‏هاى او درباره تجارب دينى و دستگاه الاهياتى‏يى كه بر اساس آن مى‏سازد، داراى بنيان‏هاى فلسفى خاصى است كه تأثير زيادى از انديشه‏هاى فريس درآن مشاهده مى‏شود.

به اعتقاد اتو، شهود جمالى دينى، نشان‏دهنده وضعيت خاص دين در روح انسان به‏طور عموم بوده، منشأ و سرچشمه پنهان همه تجليات آن در طول تاريخ، و مبنا و پشتوانه ادعاى صدق آن و اين كه حقيقتِ غايى و متعالى است، مى‏باشد.(1) خلاصه آن‏كه اتو معترف است كه قول به اين كه تجارب دينىِ خدا باورانه و غيرخداباورانه(2) داراى اساس و بنيان واحدى در تجربه مينوى هستند، نمى‏تواند بااستناد به تحقيقات پديدار شناسانه حمايت شود. او نيز در واقع به دست آوردهاى پديدارشناسى در اين باره تكيه نكرده است، بلكه مى‏گويد: چون همه تجارب دينى، ازيك نيرو و قوه در روح انسان سرچشمه مى‏گيرد (همان قوه‏اى كه فريس آن را شهود جمالى دينى مى‏نامد و آن را راه سومى براى شناخت واقعيت مى‏شمرد) تفاوت‏هاى پديدار شناختىِ مشهود ميان اين تجارب نمى‏تواند آن‏ها را كاملاً از يكديگر جدا سازد، بلكه نهايتاً بايد تجارب دينى را هم چون طيفى دانست كه به لحاظ شدت و ضعفِ ظهور احوالِ مينوى (همان احساسات و حالاتى كه به تفصيل، شرح آن گذشت) تفاوت‏هاى فراوانى در آن مشاهده مى‏شود؛ اما اين تفاوت‏ها موجب نمى‏گردد اين تجارب، كاملاً مباين با يكديگر باشند؛ زيرا منشأ آن‏ها يكى است؛ مثلاً احساس جلال و عظمت مى‏تواند چندان قوى و شديد گردد كه انسان وجود خويش را هيچ انگارد و چنان در جذبه امر مينوى فرو رود كه كاملاً خود را فراموش كند و در نتيجه، آن وحدتى را كه عارف از آن دم‏مى‏زند، ببيند.

حاصل آن‏كه ديدگاه اتو در باب وجود هسته مشترك ميان همه تجارب دينى، و اين كه

1. P. Almond Mystical Expe ience p. 113.

2. non – theistic.