مبانی نظری تجربه دینی نسخه متنی

فالوحى مايسرع أَثره من كلام الحق تعالى في نفس السامع؛ وحى كلامى از حق تعالى است كه به سرعت در نفس شنونده اثر مى‏گذارد.(1) وحى به همين معناى ياد شده، امرى عام است كه همه اصناف مخلوقات را فرا مى‏گيرد، اعم از فرشته، جن، انسان، حيوان، نبات و جماد.

واعلم أَنه ما من جنس من أَجناس المخلوقين إِلا وقد أَوحى إِليه من ملك وجن وإِنسان وحيوان ونبات وجماد.(2) اين معناى وحى، در همه انسان‏ها، هم چون ديگر اصناف موجودات، عموميت دارد؛ اما به لحاظ تفصيل نه مجموع، بدين صورت كه اجزاى وجودى انسان، آن‏گاه كه جداگانه در نظر گرفته شوند، همگى هم چون همه موجودات ديگر، مشمول وحى الهى بوده، ازاين‏رو، عالم به الله‏اند:

فما من شي‏ء فيه من شعر وجلد ولحم وعصب ودم وروح ونفس وظفر وناب إِلّا وهو عالم بالله تعالى بالفطرة بالوحي الذي تجلّي فيه؛ همه اجزاى وجودى انسان، از قبيل مو، پوست، گوشت، عصب، خون، روح، نفس، ناخن و دندان، به‏طور فطرى، با وحى‏يى كه حق در آن تجلى كرده، عالم به اللّه هستند.(3) اما همين انسان به لحاظ مجموعيت خود، جاهل به اللّه بوده، با نظر و فكر و تأمل در خود است كه اين جهل را به معرفت بدل ساخته، موجب مى‏گردد بفهمد كه صانعى دارد كه او را ساخته و خالقى دارد كه او را آفريده است.

فالإِنسان من حيث تفصيله عالم بالله، ومن حيث جملته جاهل باللّه حتّى يتعلّم، أَى‏يعلم بما في تفصيله؛ پس انسان از جهت تك تك اجزاى وجودى‏اش، عالم به اللّه از جهت وجود مجموعه‏اى خود، جاهل به اللّه است تا زمانى كه اين علم را به دست آورد؛ يعنى از آن‏چه در تفصيل وجودش مى‏گذرد، آگاه گردد.(4) ويژگى مهم وحى به معناى عام، اين است كه مخاطب آن به هيچ وجه تاب تخلف از آن

1. همان.

2. همان، ص 631 - 632.

3و4. همان، ص 78.