مبانی نظری تجربه دینی نسخه متنی

را نداشته و بى‏هيچ ترديد و ترددى، بر طبق آن عمل مى‏كند. از اين رو است كه وقتى خداوند به مادر موسى وحى كرد كه «موسى را شير ده، و چون بر او بيمناك شدى، او را در نيل بينداز،(1) او بر خلاف همه عواطف مادرانه، كه افكندن كودكى شيرخوار را در رود خروشان نمى‏پذيرد، بر طبق آن‏چه بدو وحى شده بود، عمل كرد.

فدلّ على أَنّ الوحي أَقوى سلطاناً في نفس الموحي إِليه من طبعه الذي هو عين نفسه؛ اين كلام الهى دلالت مى‏كند بر اين كه سلطه (و حاكميت) وحى در نفس كسى كه به او وحى مى‏شود، از (سلطه) طبع او، كه عين خودش است، قوى‏تر است.(2) از اين‏جا مى‏توان ملاكى براى تمييز وحى از غير وحى به دست آورد، و آن اين كه هر گونه خطاب، وارد، القا و دريافتى كه توأم با ترديد باشد و جايى براى مخالفت در نفس باقى گذارد، وحى نيست؛ زيرا وحى هيچ مجالى براى فكر و تدبير باقى نگذاشته، به گونه‏اى تام و كامل بر وجود شخص، حاكم مى‏گردد.(3) از مجموع اين سخنان مى‏توان نتيجه گرفت كه از نظر ابن‏عربى، وحى در همان مفهوم گسترده‏اش، حقيقتى يگانه است كه در موارد گوناگون، به شكل‏هاى مختلف ظهور مى‏كند، در زنبور عسل به گونه‏اى و در پيامبر و ولى به گونه‏اى ديگر. از اين رو، حقيقت وحى نه تنها اختصاص به پيامبر ندارد، بلكه منحصر در ولى نيز نبوده، همه موجودات را شامل مى‏گردد، با اين تفاوت كه اگر انسان بخواهد به لحاظ وجود مجموعى خود، از اين وحى برخوردار شود، بايد مشمول عنايت خاص الهى گردد كه در پاره‏اى موارد، تهذيب نفس و عمل به شرع و قطع تعلقات، زمينه برخوردارى از آن را فراهم مى‏سازد.

از سويى در مواردى ابن‏عربى تصريح مى‏كند كه پس از موت رسول خدا صلي الله عليه و آله وحى به‏طور كلى قطع گرديد و اوليا و اهل معرفت، جز الهام بهره‏اى ندارند.

واعلم أن لنا من اللّه الإلهام لا الوحي، فإِنّ سبيل الوحي قد انقطع بموت رسول‏الله‏9؛ بدان براى ما از جانب خدا تنها الهام است و نه وحى، زيرا راه وحى با مرگ رسول خدا قطع شد.(4) {P . همان، ج 3، ص 238. P روشن است كه در اين موارد، مراد ابن‏عربى همان وحى به معناى خاص آن است كه

1-3. قصص (28)، آيه 7.

4. همان، ج 3، ص 238.