مبانی نظری تجربه دینی نسخه متنی

حقيقت محمدي صلي الله عليه و آله ، كه به تعبيرى برزخ ميان اللّه و انسان و حجابى است كه تجلى از وراى آن، براى عارفان در دنيا صورت مى‏پذيرد. حقيقت محمدي صلي الله عليه و آله آينه تمام نماى اسما و صفات الهى، منشأ همه علوم و معارف به دست آمده از تجليات و غايتى است كه عارف در آخرين مراحل سلوك بايد عروج به آن را مقصد و مقصود خود قرار دهد تا حقايق را از آن كسب كند:

برترين آينه‏ها و متعادل‏ترين و قديم‏ترين آن‏ها، آينه محمد صلي الله عليه و آله است كه حق در آن به كامل‏ترين وجه تجلى يافته است. پس بكوش كه به حقِ متجلى در آينه محمد صلي الله عليه و آله بنگرى تا حق در آينه تو منطبع گشته، حق را در صورت محمدى و با رؤيت محمدى بنگرى نه آن‏كه آن را در صورت خود ببينى.(1) از آن‏جا كه حقيقت محمدي صلي الله عليه و آله به لحاظ وجودى، برزخ جامع ميان اللّه و انسان است، از نظر معرفتى نيز برزخ جامع ميان ظاهر و باطن، و ميان شريعت و حقيقت و ميان نبوت و ولايت است. و چون به لحاظ وجودى، حق‏تعالى اصل است، به لحاظ معرفتى نيز باطن، حقيقت و ولايت اصل بوده، ظاهر، شريعت و نبوت متفرع بر آن است.

از نظر ابن‏عربى، ولايت بر دو قسم است: ولايت عامه و ولايت خاصه محمدى. ولايت عامه، اصل و نبوت، فرع آن است و از اين رو، تمام پيامبران از ولايت عامه برخوردار بوده‏اند و يك سلسله را تشكيل مى‏دهند كه از آدم آغاز شده و به عيسى‏7 ختم مى‏گردد.(2) بنابراين، حضرت عيسى پايان‏بخش ولايت عامه خواهد بود.

بازگشت دوباره‏ عيسى‏7 در آخر الزمان و پس از ظهور پيامبر اسلام، بر همين اساس توجيه مى‏گردد. او مى‏آيد تا مطابق با شريعت محمد صلي الله عليه و آله حكم كرده، بر همان پايه، عدل را در زمين مستقر سازد و همان‏گونه كه ظاهر دين (شريعت) با ظهور محمد صلي الله عليه و آله به كامل‏ترين وجه تجلى كرد، باطن دين (حقيقت) با ظهور مجدد خاتم اوليا (عيسى) تجلى كامل خود را بيابد:

بدان كه عيسى‏7 به‏طور حتم [بر زمين‏] فرود مى‏آيد و در ميان ما بر طبق شريعت‏محمد صلي الله عليه و آله حكم خواهد كرد.... پس او همان‏گونه حكم به حليت و حرمت مى‏كند كه اگر رسول خدا صلي الله عليه و آله باشد، همان‏گونه حكم خواهد كرد و با آمدن عيسى‏7

1. ابن‏عربى، الفتوحات المكيه، ج 4، ص 433.

2. همان، ج 2، ص 50.