مبانی نظری تجربه دینی نسخه متنی

ظهوريافت، آن‏گاه خيال به آن تجسد بخشيد و آن را جزء جزء كرد. سپس زبان آن را [ازخيال‏] گرفت و در قالب حرف و صدا درآورد.(1) از سوى ديگر، نزول اين حقايق بر انسان كاملى كه مظهر جامع اسماى الهى و نسخه كوچكى از عالم تكوين است، چيزى نيست جز تجديد ياد و خاطره آن‏چه او در تجربه عرفانى خود شهود كرده است:

إِن هو إِلّا ذكر لما شاهده حين جذبناه و غيّبناه عنه واحضرناه بنا عندنا.(2) {P به همين علّت است كه قرآن، كه سراسر رمز و اشاره به معانى غيبى است، براى پيامبر كاملاً روشن و ظاهر بوده، هيچ ابهام و پوشيدگى و خفايى در معانى و مقاصد آن راه ندارد؛ زيرا او از پيش، حقايق مدلولات كلام خدا را در معراج روحانى خويش مشاهده كرده‏است:

ثم أَنزلنا عليه مذكراً يذكره بما شاهد فهو ذكر له لذلك و قرآن، أَى جمع أَشياء كان شاهدها عندنا مبين ظاهر له لعلمه بأَصل ماشاهده و عاينه في ذلك التقريب؛ آن‏گاه [قرآن را] بر او [پيامبر] فرود آورديم در حالى كه براى او آن‏چه را مشاهده كرده بود، يادآور مى‏شود. به همين سبب، [قرآن‏] ذكر [ يادآور] است و [نيز] قرآن است؛ يعنى جمع كننده چيزهايى است كه او نزد ما مشاهده كرده بود، مبين و روشن براى او است، به‏سبب آن‏كه پيامبر از اصل آن‏چه در آن مقام قرب، آن را مشاهده كرده، آگاه است.(3) انسان كامل، كه به بركت تجربه عرفانى خود، حقايق قرآن را شهود كرده، در مواجهه با جلوه ظاهر وحى، با هيچ ابهامى روبه رو نيست. همان‏گونه كه او از مظاهر هستى گذشته، با كنه آن آشنا شده و كلمات تكوينى خداوند آينه‏هايى هستند كه در بصيرت او به روشنى بيانگر اسماى الهى‏اند، كلمات تشريع و وحى ملفوظ نيز در نگاه او بى هيچ ابهامى حقايق باطنى خود را نشان مى‏دهد. به ديگر سخن، چون او با «مرموزٌ اليه» از پيش آشنا بوده، رمزها براى او جنبه معما گونگى نخواهند داشت؛ اما انسان فاقد اين تجربه، كه هنوز مدارج شهود حقيقت را نپيموده و در عالم ظاهر مانده است، همان‏گونه كه عالم ماده را به

1. ابن‏عربى، الفتوحات المكيه، ج 3، ص 108.

2و3. همان، ج 4، ص 402. (آن [نزول حقايق براى انسان كامل‏] چيزى نيست مگر ياد كردن آن‏چه هنگام جذبه و غائب‏شدن از خود و حضور نزد خداوند آن را مشاهده كرده است.)