مبانی نظری تجربه دینی نسخه متنی

مصنوع بودن خود باز مى‏گردد، متفاوت است. در بيان شلايرماخر، بنابر تفسير اتو، انسان خود را حقيقتى مى‏بيند كه وابسته و متكى به علّتى است؛ اما در احساس خاصى كه در مواجهه با عظمت و جلال در آدمى پديد مى‏آيد، انسان خود را چيزى نمى‏بيند و عظمت الهى چنان بر او حاكم مى‏گردد كه بى‏اختيار چراغ وجود او را خاموش مى‏سازد.

اشكال چهارمى كه پيش از اين بر شلايرماخر بيان شد، در همين زمينه است. از نظر اتو شلايرماخر گرفتار حصار كانت شده و در واقع خواسته است رابطه ميان خود و جهان را بر حسب مقولات علت و معلول كانت تشريح كند. مقصود شلايرماخر از احساس وابستگى مطلق، آگاهى از مشروط و مقيد بودن است، همان حالتى كه معلول نسبت به علت دارد. در اين جا در مقام داورى درباره درستى و نادرستى تفسير اتو از شلايرماخر نيستيم، بلكه صرفاً مى‏خواهيم مقصود اتو را از احساس عظمت و جلال و آگاهى خاصى كه در تجربه مينوى براى انسان روى مى‏دهد، دريابيم.

به نظر اتو تفاوت ميان احساس وابستگى مطلقِ شلايرماخر و مثلاً كلام حضرت ابراهيم (من كه خاك و خاكستر هستم) همان تفاوت ميان آگاهى از مخلوق بودن و خلق شدن(1) و متكى و محتاج بودن(2) است.(3) در اوّلى مخلوق به عنوان فعل و اثر آفرينش خداوند مطرح است و در دومى هيچ و ناچيز بودن اشيا در برابر عظمت و جلال خداوند؛ خاك و خاكستر كه در برابر عظمت و جلال الهى قرار گرفته است.(4) همين مقايسه را اتو در كتاب عرفان شرقى و غربى در بحث از مفهوم مايا در عرفان‏ هندى انجام داده است.

به عقيده او مخلوق دو معنا مى‏تواند داشته باشد:

نخست، چيزى كه توسط خالق پديد آمده و در نتيجه، براى خود داراى وجود و ارزش مثبتى است.

دوم، چيزى پست، ناچيز و فقير (محتاج) و فاقد واقعيت و ارزش.

1. c eatedness.

2. c atu ehood.

3. فرق ميان اين دو، نظير فرق ميان امكان فقرى و امكان ماهوى است.

4. Otto The Idea of the Holy p. 20.

5. maya.

6. c eatu e.