مبانی نظری تجربه دینی نسخه متنی

گفتنى است يكى از رايج‏ترين ايرادها و انتقادها به پديدارشناسى دين، از سوى منتقدان همين نكته است كه نظريه‏هاى ارائه شده از سوى مدعيان اين شيوه پژوهش، اساس تجربى ندارد و بنابراين، دلخواهانه، ذهنى و غيرعلمى است. از نظر اين منتقدان، ساختارهاى عام و معانى‏يى كه پديدارشناسان ادعا مى‏كنند، در داده‏هاى تجربى يافت نمى‏شود و اكتشافات پديدارشناختى، بر آزمون‏هاى تجربى تحقيق‏پذيرى يا درست آزمايى عرضه نمى‏گردد.(1) سوم، اتو در اتخاذ رهيافت تاريخى در پژوهش‏هايش، تا حدودى موفق بوده است. اين موفقيت، مرهون مطالعات و تحقيقات گسترده وى درباره اديان گوناگون، به ويژه اديان شرقى است، هرچند اين حوزه مطالعاتى، چنان فراخ و گسترده است كه انتظار احاطه كامل يك محقق، بر همه آفاق آن توقعى نابه‏جا است.

پيش از اين، بيان شد كه شناخت اتو از دين اسلام، تا چه اندازه دور از واقعيت بوده است.

چهارم، از جنبه‏هاى بارز پژوهش اتو، كه صبغه پديدارشناسانه آن را نشان مى‏دهد، تلاش او براى توصيف تجربه مينوى است. اتو در اين بخش از تحقيق خود، سعى دارد رهيافتى توصيفى اتخاذ كند و حقيقت اين نوع تجربه را با زبانى هرچند تمثيلى، به خواننده بشناساند. عزم اتو بر آن است كه به شهود و توصيف مستقيم پديدارهاى دينى، آن گونه كه در تجربه بى‏واسطه آشكار مى‏گردد، بپردازد. او مى‏كوشد ماهيت اين پديدارها، شيوه‏اى كه پديدارها خود را آشكار مى‏سازند و ساختار ماهوى آن را در عمق تجربه انسانى توصيف كند. او در تقابل با بسيارى از مكتب‏هاى فلسفى، كه تنها هر چه را معقول است، واقعى مى‏شمارند و از اين رو، تعلق و تقيد فلسفى به قواى عقلى و تحليل مفهومى دارند، درصدد توصيف دقيق مظاهر پديدارى دين در تجربه انسانى است.

پنجم، رهيافت توصيفى اتو به‏طور آشكار، در معارضه او با هرگونه تحويل انگارى در تبيين پديدارهاى دينى، كه به ويژه در قرن نوزدهم رواج يافته بود، خود را نشان مى‏دهد. تأكيد وى بر يگانه و منحصر بودن تجربه مينوى و استقلال آن از هر مقوله ديگرى چندان است كه حتى تفسير شلايرماخر را از احساس دينى، به احساس وابستگى مطلق

1. دين پژوهى، ص 224 - 225.