مبانی نظری تجربه دینی نسخه متنی

انسان است و بايد بر اساس آن و با اشاره به آن، تعبير و تفسير شود.

نكته مهم در بحث فعلى، گزاره سوم است. اين كه احساس، امرى مستقل و فارغ از مفاهيم و انديشه‏ها است، ريشه در افكار دكارت و هيوم دارد. در رساله دكارت، درباره انفعالات روح و پس از آن، به نحو روشن‏ترى در كتاب رساله طبيعت انسانى، اثر هيوم، احساس، نوعى تأثر و حس يا تجربه درونى منحصر به فرد معرفى گرديد كه تا حدود زيادى از سوى انديشمندان پذيرفته شد. احساسات در رديف حواس قرار گرفتند، با اين ويژگى كه حالتى هستند كه در اثر انفعال روح پديد مى‏آيند نه با فعاليتِ معرفتىِ شخص واجد آن. فرايند پيدايش حالتى خاص در روح آدمى، شبيه فرايند پيدايش ديدنِ رنگِ خاص يا چشيدنِ مزه خاصى است كه اوّلاً، صرفاً جنبه انفعالى دارد و عقايد و باورهاى پيشين آدمى، تأثيرى در شكل‏دهى به آن ندارد و ثانياً، امورى بسيط هستند و نمى‏توان آن‏ها را تحليل يا توصيف كرد.

در اين ديدگاه، انفعالات امورى بسيطند كه از هرگونه چارچوب مفهومى يا تفسيرى طفره مى‏روند. هرچند واژه‏ها براى دلالت بر آن‏ها به كار گرفته مى‏شوند؛ اما آن‏ها به‏طوركامل در قالب مفاهيم در نمى‏آيند. واژه‏ها تنها براى مقايسه به كار مى‏روند و زمينه‏آن را فراهم مى‏كنند تا ديگران تأثرات مشابه در تجربه خودشان را درك كنند. هيوم دراين‏باره مى‏نويسد:

غرور و تواضع، تأثراتى بسيط و يك‏سان هستند. محال است كه بتوانيم با مشتى كلمات، تعريف درستى از آن‏ها يا هر تأثر ديگرى ارائه دهيم. نهايت ادعاى ما توصيف آنها است از طريق برشمردنِ اوضاع و احوالى كه آن‏ها را احضار سازد؛ اما همان‏طور كه كلماتِ غرور و تواضع، كاربرد عام دارند و تأثراتى را كه نمايش مى‏دهند، متعارف‏ترين تأثر است، هر كس از ناحيه خودش مى‏تواند تصور درستى از آن‏ها داشته باشد بدون آن‏كه مبتلا به‏خطا گردد.(1) (به نقل از: پراودفوت، تجربه دينى، ص 117). P متكلمانى چون شلايرماخر و اتو آن‏چه را هيوم درباره مطلق احساسات بيان كرده‏بود، با تأكيد فراوان در باره احساس وابستگى مطلق (در ديدگاه شلايرماخر) و

1. David Hume A T eatise of Human Natu e p. 217.