مادى آن است تا بدين وسيله فرد فرد بشر را امتحان كند، سعادتمندان از ديگران متمايز شوند، و به همين منظور نسل‏ها را يكى پس از ديگرى به وجود مى‏آورد و متاع‏هاى زندگى كه در زمين است در نظرشان جلوه مى‏دهد آن‏گاه آنان را به اختيار خود وامى‏گذارد تا آزمايش تكميل گردد، بعد از تماميت آن ارتباط مزبور را كه ميان آنان و آن موجودات بود بريده از اين عالم كه جاى عمل است به آن نشئه كه دار جزاست منتقلشان مى‏كند، هم‏چنان كه فرمود: « اگر ببينى كه ستمكاران در گرداب‏هاى مرگند و فرشتگان دست‏هاى خويش گشوده كه جان‏هاى خويش برآريد، امروز به گناه آن‏چه درباره خدا به ناحق مى‏گفته‏ايد و از آيه‏هاى وى گردن‏كشى مى‏كرده‏ايد مر شما را عذاب خفت مى‏دهند، شما تك تك بى‏كس و بى‏چيز همان‏طور كه نخستين بار خلقتان كرديم پيش ما آمده‏ايد و آن‏چه را به شما عطا كرده بوديم پشت سر گذاشته‏ايد واسطه‏هايتان را كه مى‏پنداشتيد در عبادت شما شريكند با شما نمى‏بينيم، روابط شما گسيخته و آن‏چه مى‏پنداشتيد نابود شده است !» (93 و 94 / انعام)
ناگفته پيداست كه خداى سبحان از همه بشر ايمان نخواسته تا ايمان نياوردن عده‏اى به معناى شكست خوردنش باشد، و اصرارشان در كفر و ضلالت به معناى مغلوبيت بوده باشد، و از اين جهت تو (اى پيامبر) ناراحت شوى، بلكه همين سرنوشت را خود او بر ايشان تنظيم نموده تا امتحانشان كند پس در هر حال خدا در آن‏چه خواسته غالب است.(1)
1- الميــــــزان ج 26، ص 47.

اجراى سنت امتحان از طريق اعطا و منع رزق

« وَ لَوْ بَسَطَ اللّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِه لَبَغَوْا فِى الاَرْضِ وَ لكِنْ يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما يَشاءُ !» (27 / شـــورى)
اگر خداى‏تعالى رزق همه بندگان خود را وسعت دهد، و همه سير شوند، شروع مى‏كنند به ظلم كردن در زمين، چون طبيعت مال اين است كه وقتى زياد شد طغيان و استكبار مى‏آورد: « اِنَّ الاْنْسانَ لَيَطْغى اَنْ رَاهُ اسْتَغْنى - انسان بدون هيچ استثنايى وقتى بى‏نياز شود طغيان مى‏كند!» (6 و 7 / علق) و به همين جهت خداى‏تعالى رزق را به اندازه نازل مى‏كند، و به هر كس مقدارى معين روزى مى‏دهد، چون او به حال بندگان خود خبير و بصير است، و مى‏داند كه هر يك از بندگانش استحقاق چه مقدار از رزق دارد، و چـه مـقدار از غنــا و فقـر مفيد به حال اوست، همان را به او مى‏دهد.
جمله « وَ لكِنْ يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما يَشاءُ،» بيان سنت الهيه در روزى دادن بر طبق حال مردم است. مى‏فرمايد: صلاح حال مردم در اندازه ارزاقشان دخالت دارد، و اين با طغيانى كه در بعضى ثروتمندان مشاهده مى‏كنيم و مى‏بينيم كه روز به روز ثروتمندتر مى‏شوند منافات ندارد، براى اين كه خداى‏تعالى غير از سنت فوق سنت ديگرى نيز دارد، كه بر سنت قبلى حاكم است، و آن عبارت است از سنت آزمايش و امتحان.
در اين باره فرموده: « اِنَّما اَمْوالُكُمْ وَ اَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ - جز اين نيست كه اموال و اولاد شما وسيله آزمايش شماست!» (15 / تغابن) و هم‏چنين سنت سومى دارد، و آن سنت‏مكر و استدراج است، كه در آن باره مى‏فرمايد: « سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لا يَعْلَمُونَ وَ اُمْلي لَهُمْ اِنَّ