فصل سوم

                                                        انواع آزمايش‏هاى الهى و وسايل آن

انـواع مـختلف آزمـايش الهى

« اَمْ حَسِبْتُمْ اَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمّا يَعْلَمِ اللّهُ!» (142 / آل عمران)
« وَ مـا خَلَقْنَــا السَّمواتِ وَ الاَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما لاعِبينَ ما خَلَقْناهُمــا اِلاّ بِالْحَــقِّ!» (38و 39 /دخان)
« مَنْ كــانَ يَرْجُــوا لِقاءَ اللّــهِ فَاِنَّ اَجَــلَ اللّــهِ لاَتٍ !» (5 / عنكبوت)
تمامى آيات فوق، خلقت را حق دانسته و آن را باطل و منقطع از غايت و هدف نمى‏داند و چون موجودات غايت و هدفى را كه حق است در پيش دارند و نيز به طورى كه بيان داشتيم از پشت سر نيز يك سلسله عوامل و علل، مقدرات و سرنوشت آن‏ها را معين كرده و آن‏ها نيز حق مى‏باشند و نيز هدايت عامه الهى كه همراه و مصاحب آن‏هاست حق مى‏باشد، ناچار تمامى موجودات عموما و ارباب تكليف خصوصا در سير از مبدأ به سوى غايت و اجل مسمى به امورى تصادم و برخورد خواهند نمود كه با برخورد به آن‏ها شؤون باطنى و لياقت ذاتى آن‏ها از كمال يا نقص و سعادت يا شقاوت به مرحله فعليت درخواهد آمد و نام اين برخوردها در مورد انسان كه مكلف به تكاليف دين است، امتحان و ابتلا مى‏باشد. (زيرا با همين برخوردهاست كه وضعيت باطنى انسان به مرحله ظهور رسيده و مراحل شقاوت و سعادت او ظاهر مى‏گردد.)
از آن‏چه تاكنون بيان داشتيم معناى مَحْق و تمحيص نيز روشن مى‏گردد، چه آن كه اگر مؤمن مورد امتحان قرار گرفته و اين امتحان به سبب تميز فضايل او از رذايلش گردد يا آن كه اگر يك جامعه‏اى مورد امتحان واقع شده و به اين وسيله مؤمنين از  منافقين كه از نظر روح مريض هستند ممتاز گردند و جدا شوند نام اين امتحان تمحيص (بـه معناى تمييز) است.
و اگر كافر و منافقى كه از نظر ظاهر داراى صفات حسنه‏اى نيز مى‏باشد مورد امتحانات متوالى قرار گرفته و اين امتحانات سبب بروز و ظهور تدريجى خبث باطنى وى و زوال تدريجــى فضايل ظاهريش گردد نام آن مَحْق (به معناى از بين بردن تدريجى محاســن) است و خداى متعــال مى‏فرمايــد: « وَ تِلْكَ الاَْيّامُ نُداوِلُها بَيْنَ النّاسِ وَ لِيَعْلَــمَ اللّـــهُ الَّــذيــنَ آمَنُــوا... وَ يَمْحَــقَ الْكـافِــريــنَ!» (140 و 141 / آل‏عمـران)
و براى كفار مَحْق و عامل نابودى ديگرى نيز مى‏باشد و آن همان است كه خدا خود خبر داده كه عالم آفرينش به سوى صلاح بشر و خلوص دين براى خدا سير مى‏كند و با ايــن ترتيب بديهــى است كه كفر محكــوم به نابــودى و زوال است، خــدا مى‏فرمايد: « وَالْعاقِبَةُ