هميشه در دنيا با غلبه بر دشمن و بردن غنيمت خوشبخت و در آخرت نيز با آمرزش و داخل شدن در بهشت سعادتمند خواهد بود، و بديهى است كه با اين كيفيت ديگر فرقى بين ايمان ظاهرى و واقعى و درجههاى متفاوت آن باقى نمىماند و در اين صورت ناچار بايد ايمان مرد مجاهد، با ايمان مجاهد صابر يكسان بوده باشد، و همچنين بين كسى كه آرزوى انجام عمل نيكى را نموده و در موقع خود نيز آن را انجام داده است با كسى كه اين آرزو را داشته ولى در مقام عمل از انجام آن خوددارى نـمـوده فرقـى نـباشد.
معناى آيه اين است كه آيا گمان مىكنيد كه دولت و عظمت در هر صورت براى شما تثبيــت شده اســت و هيچگاه دچار ابتلائــات نمىشويد و چنيــن فكر مىكنيــد كه بدون اين كه مستحق از غيــر مستحق تشخيص داده شود داخل بهشت مىشويد و فرقى بين كسانى كه داراى درجه بلندى از ايمــان مىباشنــد با غير آنها نمىباشد؟ (1)
1- الميـــزان ج 7، ص 50.
ظهور حوادث و جنگها آزمايشى براى ظهور ايمان باطنى مردم
« وَ لِيُمَحِّصَ اللّهُ الَّذينَ آمَنُوا وَ يَمْحَقَ الْكافِرينَ !» (141 / آل عمران)
تمحيص عبارت از پاكيزه نمودن يك شىء است از آلودگىهاى خارجى. و محق به معناى نابود كردن تدريجى يك شىء است. و تمحيص كه در آيه شريفه ذكر شده از مصالح و حكمتهاى گردش ايام است كه در سابق ذكر شد و جمله « لِيَعْلَمَ اللّهُ الَّذينَ آمَنُوا،» نيز گرچه از مصالح و حكمتهاى آن مىباشد ولى در عين حال اين دو مصلحت بايكديگر فرق دارند، چه آن كه تميز مؤمن از غير مؤمن كه يكى از مصالح گردش ايام و مفاد جمله « وَ لِيَعْلَمَ اللّهُ !» مىباشد خود موضوعى است مستقل و پاك شدن ايمان آنها بعد از اين جدا شدن از آلودگىهاى كفر و نفاق و فسق موضوعى ديگر و لذا خداوند اين پاك شدن را در مقابل جمله:« وَ يَمْحَقَ الْكافِرينَ،» قرار داده، بنابراين خداوند آلودگىهاى كفر و امثال آن را ذره ذره از دل مؤمنين برطرف مىنمايد تا اين كه جز ايمان در دل آنها باقــى نمانــد خالــص از براى خــدا گردنــد و همچنيــن اجــزاى كفر و شــرك و كيــد را كم كم از دل كافــر محــو مىنمايــد تا اين كه سـرانجـام هيـچ باقــى نمانــد.
و اين بود پارهاى از مصالح و حكمتهاى گردش ايام در بين مردم و عدم استمرار آن در يك جمعيت خاص، و تمام امور در دست خداست و هرچه بخواهد انجام مىدهد و بديهى است كه جز بر طبق مصالح عاليه و آنچه كه نفع آن بيشتر است عملى انجام نمىدهد.
از مطالبى كه تاكنون ذكر كرديم يعنى گردش ايام در بين مردم كه به منظور امتحان و تميز داده شدن مؤمن از كافر و پاك شدن مؤمنين از آلودگىها و نابود شدن كفر است و همچنين از نبودن زمام امور در دست پيغمبر، چنين استفاده مىشود كه مؤمنين در آن روز داراى اين فكر بودند و چنين مىپنداشتند كه بودن بر دين حق تمام عامل غلبه و پيروزى آنها در جنگهاست و آنچه كه بيشتر اين فكر را در آنها راسخ كرده بود جريان جنگ بدر و غلبه عجيب آنها بر دشمن به واسطه نزول ملائكه بود، و بديهى است كه اين فكر