فصل اول

                                                                سنت‏هاى الهى در جوامع

سنت ايجاد امت‏ها و نابودى آن‏ها

« ثُمَّ اَنْشَأْنا مِنْ بَعْدِهِمْ قُروُنا اخَرينَ ما تَسْبِقُ مِنْ اُمَّةٍ اَجَلَها وَ ما يَسْتَأْخِروُنَ ثُمَّ اَرْسَـلْنا رُسُلَنا تَتْرا كُلَّ ما جاءَ اُمَّةً رَسُولُها كَذَّبُوهُ ! » (42 تا 44 / مؤمنون)
خداى‏تعالى مى‏فرمايد: بعد از آن امت كه با صيحه هلاك شدند، كه بعد از امت نوح بودند، امت‏هاى ديگرى خلق كرديم و پيامبران خود را يكى پس از ديگرى به سويشان گسيل داشتيم، به طورى كه اگر يكى مى‏رفت يكى ديگر جايش را مى‏گرفت، ولى هر پيغمبرى كه از قومى به سوى آن قوم مبعوث مى‏شد، تكذيبش مى‏كردند، ما هم يكى پس از ديگــرى را به عذاب خود گرفتــه، به صورت احاديــث و سرگذشتشــان كرديم، يعنى بعــد از آن كــه انسان‏هايــى زنــده و خارجــى بودند، معدومشــان كرديــم، تنها قصــه‏اى از ايشــان باقى گذاشتيــم، پس دور باشند مردمى كــه ايمان نمى‏آورند.
اين آيات دلالت مى‏كند بر اين كه يكى از سنت‏هاى خداى‏تعالى اين بوده كه همواره امتى را بعد از امت ديگر انشاء و ايجاد نموده، و به سوى حق هدايتشان كند و به اين منظور رسولانى پى در پى بفرستد، كه اين سنت امتحان و ابتلاء اوست، سنت ديگرى هم امت‏ها داشته‏اند و آن اين است كه پيغمبران را يكى پس از ديگرى تكذيب مى‏كرده‏اند، و سنت دوم خدا اين است كه تكذيب‏كنندگان را يكى پس از ديگرى هلاك كند، و اين سنت مجازات اوست.
و اين‏كه فرمود: « وَ جَعَلْناهُمْ اَحاديثَ ! » بليغ‏ترين بيان در رساندن قهر الهى، مسلط بر دشمنان حق و تكذيب‏كنندگان دعوت حق‏است، چون‏مى‏رساندكه اين قهر آن چنان آن‏ها را از بين مى‏برد كه نه عينى از ايشان باقى بگذارد، و نه اثرى و نه نامى و نه نشانى، تنها داستانى‏كه مايه‏عبرت ديگران‏باشد.(1)
1- الميــــــــــــــزان ج 29، ص 51.

سنت الهى در هدايت جوامع بشرى

« وَ اتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ وَ جَعَلْناهُ هُدىً لِبَنى اِسْرائيلَ... !» (2 / اسراء)
از ظاهر سياق اين آيات كه در صدر سوره قرار دارند چنين بر مى‏آيد كه در مقام بيان اين معناست كه سنت الهى در امم و اقوام مختلف انسانى بر اين جريان داشته است كه ايشان را به سوى طريق عبوديت و راه توحيد هدايت نموده و هم رسيدن به آن را بر ايشان ممكن ساخته است و ايشان را در پذيرفتن و نپذيرفتن مخير نموده و نعمت‏هاى دنيا و آخرت