معارف قرآن در المیزان نسخه متنی

است. بنابراين يكى از حقوق موجودات بر ذات الهى اين است كه آن‏ها را به كمال تكوينى و تشريعى كه براى آن‏ها پيش‏بينى شده است هدايت نمايد.
 در بحث نبوت خواهد آمد كه چگونه شؤون تشريعى در تكوينيات دخالت نموده و تحت احاطه قضا و قدر قرار مى‏گيرد، و ما مى‏دانيم كه نوع انسان از نظر تكوين داراى يك نحو وجودى است كه ناچار از انجام دادن يك سلسله امور اختيارى است و آن امور اختيارى منبعث از يك سلسله عقايد نظرى و عملى مى‏باشند پس ناچار لازم است كه يك سلسله قوانين چه حق و چه باطل بر شؤون زندگى بشر حاكم باشد، در اين جا است كه مى‏بينيم ذات مقدس الهى از طرفى يك سلسله اوامر و نواهى را براى انسان تشريع فرموده: تا اين كه انسان با توجه به آن‏ها و هم‏چنين با روبرو شدن با يك سلسله‏حوادث و وقايعى كه در زندگى فردى و اجتماعى او پيش مى‏آيد، قوا و استعدادهاى نهفته خود را ظاهر نموده راه سعادت و يا شقاوت را بپيمايد و به اين ترتيب بديهى است كه مى‏توان بر اين حوادث و بر اين اوامر و نواهى نام امتحان و بلاء و نظاير آن را اطلاق كرد.
همان‏طور كه هدايت عام الهى هميشه از ابتداى وجود موجودات تا پايان زمانى كه در راه سير الى الله مى‏باشند با آن‏ها همراه بوده و هيچ‏گاه منفك و جداى از موجودات نمى‏گردد، تقديرات الهيه‏اى هم كه حامل آن علل و اسباب وجودى اشياء بوده در حقيقت تعيين سرنوشت اشياء با آن‏هاست، و آن‏ها هستند كه موجودى را از حالى به حالى وارد مى‏نمايند، و نيز هميشه از وراى موجودات مشغول انجام وظيفه بوده و او را به طــرف سرنوشتى كه از پيش برايش معيــن كرده است جلو مى‏برنــد كما اين كه جمله « وَ الَّذى قَدَّرَ فَهَدى - آن كه اندازه گرفت سپس راهنمايى كرد!» (3 / اعلى) ظهور در همين معنى دارد و آن را تأييد مى‏كند. و همان‏طور كه عوامل تعيين كننده سرنوشت، موجــودات را به طرف سرنوشت معين خود سوق مى‏دهد، آخرين نقطه هستى آنان نيــز كه در زبــان قــرآن بــه «اجل مسمى» يــاد شــده، آن‏ها را از جلــو به سوى خود مى‏كشاند و خدا مى‏فرمايد:
«ما خَلَقْنَا السَّمواتِ وَ الاَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما اِلاّ بِالْحَقِّ وَ اَجَلٍ مُسَمًّى وَ الَّذينَ كَفَروُا عَمّا اُنْذِروُا مُعْرِضُونَ!» (3 / احقاف)
به طورى كه ملاحظه مى‏شود آيه شريفه موجودات را با آخرين نقطه هستى آن‏ها كه اجل مسمى است مرتبط دانسته و بديهى است كه هرگاه يكى از دو شى‏ء مرتبط بر ديگرى تفوق و برترى داشته و روى آن اثر بگذارد، اين حالت را جذب نامند، و اجل‏هــاى مسمى، امور ثابــت و غير متغيــرى هستند كه هميشه اشياء و موجودات را از جـلو به سـوى خود جذب نمــوده به اجــل مسماى خــود نزديكشــان مى‏ســازد.
بنابراين تمامى موجودات به نيروهاى الهى احاطه شده، يك نيرو او را به جلو مى‏راند و قوه‏اى ديگر او را از جلو به سوى خود جذب مى‏كند، و نيروى سومى هم هميشه مصاحب و همراه او بوده و عهده‏دار تربيت او در صحنه حيات مى‏باشد و اين‏ها هستند قواى اصلى‏اى كه قرآن آن‏ها را اثبات مى‏نمايد و اين‏ها غير قواى ديگرى هستند كه حافظ و نگهبان و قرين موجودات در صحنه حيات مى‏باشند مانند ملائكه و شيطان و غير آن.
با اين ترتيب روشن است كه ناموس امتحان قابل نسخ نيست زيرا متكى به يك سنت تكوينى است و نسخ در سنن تكوينى عين فساد مى‏باشد و فساد در تكوين محال است. و به همين معنى اشاره مى‏كند آياتى كه دلالت دارد بر حق بودن دستگاه آفرينش و بعث مانند آيه