- الميـــزان ج 14، ص 136.

نظـام واحــد در خلقـت

« ذلِكُمُ اللّهُ رَبُّكُمْ لا اِلهَ اِلاّ هُوَ خلِقُ كُلِّ شَىْ‏ءٍ ! » (102/انعام)
قرآن كريم براى انسان همان نظامى را قائل است كه خود ما آدميان نيز همان را براى خود احساس مى‏كنيم و عقل و تجربه ما نيز اين احساس را تأييد مى‏كند و احساس ما را بر خطا نمى‏داند و آن احساس اين است كه تمامى اجزاى عالم با همه اختلافى كه در هويت‏ها و انواع آن هست هر يك در نظام عمومى فعلى و اثرى دارد و از نظام آثارى را تحمل مى‏كند و با اين تأثير و تأثّر، فعل و انفعال، التيام و ارتباطى كه در سرتاسر نظام حكمفرماست به وجود مى‏آيد و اين همان قانون عليّت عمومى در اجزاء عالم است.(1)
1- الميــــــــزان ج 14، ص 136.

قــدرت واحـد، و پيـوستگـى در حقيقــت وجـــود

« وَ ما اَمْرُ السّاعَةِ اِلاّ كَلَمْحِ‏الْبَصَرِ اَوْ هُوَ اَقْرَبُ ... ! » (77 / نحل)
« و امر قيامت چشم بهم زدنى بيش نيست و يا نزديك‏تر از آن...! »
امر قيامت بالنسبه به قدرت و مشيت خداى‏تعالى مانند امر آسان‏ترين خلق است. « اِنَّ اللّهَ عَلى كُلِّ شَىْ‏ءٍ قَديرٌ ! » (259 / بقره)  قدرت او بر هر چيزى ايجاب مى‏كند كه تمامى موجودات و اعمال در برابر قدرت او يكسان باشند. البته قدرتى كه در بشر است قدرت مقيد است، تنها چيزى كه انسان قدرت بر آن را دارد اراده كارى، مثلاً «خوردن» است، از اراده گذشته مقيد شرايط و همه وسايطى هستند كه از حيطه قدرت آدمى  خارجند، پس اين وسايط قيودى هستند كه قدرت بشر را مقيد مى‏كند و چون انسان بخواهد قدرت خود را به كار بندد و مثلاً غذايى بخورد قبلاً بايد شرايط آن را فراهم نموده، غذا را بخورد و در دسترس خود قرار دهد و موانع را بر طرف سازد و آن گاه ابزار بدنى خود را به كار بزند تا غذا بخود. كمى اين مقدمات و زيادى آن، نزديكى‏اش و دورى‏اش و هم‏چنين ساير صفاتش، باعث اختلاف در سهولت و دشوارى عمل مى‏شود و قدرت را كم و زياد مى‏كند ولكن خداى‏تعالى قدرتش عين ذات اوست، كه واجب‏الوجود است و عدم در آن ممتنع است. محال است قدرت او مقيد به قيدى شود، پس قدرت او مطلق و غير محدود به حد و غير مقيد به قيد است، قدرتش عام است، كه به هر چيز تعلق مى‏گيرد و هر چيزى نسبت به قدرت او مساوى است، بدون اين كه كارى برايش آسان و كارى ديگر برايش دشوار باشد، انجام كارى برايش فورى و كار ديگر برايش معطلــى داشته بــاشــد، اختــلافى اگر هست تنهــا ميانه خود اشياء نسبت به يكديگر است.
اگر اجزاء عالم را نسبت به هم بسنجيم و اسباب و شرايط و نبود موانعى كه ميانه آنها واسطه است در نظر بگيريم البته باعث مى‏شود كه بعضى را به وجود بعضى مقيد كند، لكن قدرت عام الهى را كه متعلق به آن است مقيد نمى‏كند اما همين قدرت عامه مقيد متعلق