فصل چهارم

                                                                      علم الهـى

شمول علم الهى و ثبوت اشياء در كتاب مبين

«  يَعْلَـمُ مـا يَلِـجُ فِـى الاَرْضِ وَ مــا يَخْــرُجُ مِنْهــا وَ ما يَنْـزِلُ مِــنَ السَّمــاءِ وَ مــا يَعْـرُجُ فيها...! » (2 / سبأ)
« خدا علم دارد به آنچه در زمين فرو مى‏رود و از زمين بيرون مى‏شود و آنچه از آسمان فرو مى‏آيد و به آسمان بالا مى‏رود...! »
اين كنايه است از علم خدا به حركت هر صـاحب حـــركتــى و آن‏چــه انجــام مـى‏دهــــد.
خداى‏تعالى عالم به غيب است و كوچك‏ترين موجود از علم او دور نيست، حتى سنگينى يك ذره معلق در فضا در همه آسمان‏ها و زمين از علم او پنهان نيست.
« وَ لااَصْغَرُ مِنْ ذلِكَ وَ لا اَكْبَرُ اِلاّ فى كِتابٍ مُبينٍ - و نه كوچك‏تر از آن ذره و نه بزرگتر از آن مگر آن كه در كتاب مبين ثبت است!» (61 / يونس) اين جمله علم خدا را به تمامى مــوجــودات تعميــم مى‏دهــد، تا كسـى نپندارد تنهــا موجودات نظير ذره را مى‏داند، كوچك‏تر از آن و بزرگتر را نمى‏داند، نكته‏اى كه در اين آيــه بدان اشاره كرده اين است كه اشياء هر چه باشند در كتاب مبين خدا ثبوتى دارند، كه دستخــوش تغيير و تبديل نمى‏شود و انسان و هر موجود ديگر هر چند اجزاى دنيوى‏اش از هــم متــلاشى گــردد و به كلى آثارش از صفحه روزگار محو و نابود شود بــاز هم اعاده‏اش براى خــدا كــارى نــدارد، چــون هميــن نـابـود در كتـاب مبيــن بـــودى و ثبــــوتى دارد.(1)
1- الميـــزان ج 32، ص 250.

كــرسـى و مـراتب عـلم الـهى

« ... وَ لا يُحيطُــونَ بِشَــىْ‏ءٍ مِـنْ عِلْمِــهِ اِلاّ بِمـاشـاءَ وَسِـعَ كُــرْسِيُّــهُ السَّمــــواتِ وَ الاَرْضَ...! » (255 / بقــره)
« ... و به چيزى از علم او راه نمى‏يابند مگر به آن چــه خــود بخــواهــد، قلمرو علم و قــدرتش آسمــان‏ها و زميــن را فــراگــرفتــه اســت...! »
علم هر چه هست از خداست و هر علمى هم كه نزد عالمى يافت شود آن هم از علم خداست. تنها اوست كه به روابط بين موجودات آگاه است، چون او موجودات و رابط آن‏ها