مفهوم اقتصادى ريسك - مطالعه تطبیقی غرر در معامله در حقوق اسلام و ایران و کنوانسیون بیع بین المللی نسخه متنی

مفهوم اقتصادى ريسك

اصطلاح ريسك علاوه بر مفهوم حقوقى، مفهوم اقتصادى نيز داشته و در تجارت و فعاليت هاى اقتصادى رايج مى باشد، و از اين نظر در مفهوم حقوقى با ريسك تفاوت ماهوى و اساسى دارد؛ زيرا در مفهوم حقوقى به معناى «مسئوليت» و «معامله يا حمل كالا به شرط مسئوليت صاحب كالا» و امثال آن مى باشد، ولى در قلمرو اقتصادى

«يك تصميم، هنگامى با ريسك همراه است كه نتايج محتمل مختلفى با احتمالات مفروض و معينى بر آن مترتب باشد. بدين ترتيب ريسك با«عدم قطعيّت» كه گوياى مجموعه نتايجى است كه احتمالات معينى را نمى توان به آن نسبت داد، تفاوت دارد».(89)

تصميم گيرى درباره پذيرفتن نتايج يك فعاليت اقتصادى كه داراى دو حالت است، ريسك محسوب مى شود؛ زيرا محتمل است بيش از يك حالت در آن وجود داشته باشد و نابرابرى نتايج به هر حال قابل محاسبه و پيش بينى است. اصطلاح ريسك، داراى مفهوم گسترده تر و در عين حال دقيق ترى از كاربرد متداول آن است. يك وضعيت ريسكى در تداول روزمره معمولاً حالتى است كه در آن، يكى از نتايج تصميم گيرى با زيان همراه باشد.

به عنوان مثال، يك سرمايه گذار كه دو سود به مقدار مختلف از دو راه سرمايه گذارى انتظار داشته باشد (يكى 10 ميليون و ديگرى 50 ميليون ريال) خود را در يك موقعيت ريسكى نمى بيند، در حالى كه در واقع در چنين وضعيتى قرار گرفته است. بر عكس ناممكن بودن اختصاص احتمالات معين به يك تصميم ،گوياى اين واقعيت است كه بسيارى از وضعيت ها به مفهوم واقعى خود ريسكى محسوب نمى شوند و به وضعيت عدم قطعيّت نزديك ترند.(90)

در قلمرو فعاليت اقتصادى، نوعى ريسك وجود دارد كه اندازه گيرى آن با هيچ روشى ممكن نيست. علاوه بر اين، ترس از خسارت و اميد به دست آوردن سود، هر دو با اين نوع ريسك همراه اند؛ به عنوان مثال، كالايى كه يك توليد كننده امروز تصميم به توليد آن مى گيرد، چند ماه بعد براى فروش در بازار عرضه خواهد شد؛ درآمد اين توليدكننده در حال حاضر دقيقاً معلوم نيست و فقط مى توان آن را تا حدودى حدس زد. از طرف ديگر، هزينه توليد اين كالاها معلوم و مشخص است و بايد در حال حاضر پرداخت شود.(91)

به هرحال، هر توليد كننده و تاجرى با توجّه به اوضاع و شرايط اقتصادى، محاسباتى انجام مى دهد كه ممكن است صحيح يا غلط باشد كه در نتيجه ممكن است سودى به دست آورد و يا خسارت و ضررى متحمل شود، در هر صورت نمى توان ميزان سود و زيان را در زمان توليد به طور دقيق پيش بينى نمود. اين نمونه اى از عدم اطمينان و ريسك محض اقتصادى است.

نوع ديگرى از ريسك وجود دارد كه فقط شامل ترس از زيان مى شود، در حالى كه هيچ گونه احتمالى از به دست آوردن سود در آن نيست. وقوع چنين احتمال خطرهايى قابل محاسبه و اندازه گيرى است؛ به عنوان مثال، يك توليد كننده شيشه آلات و لوازم بلورى يقين دارد كه بعضى از مصنوعات بلورى او طبعاً خواهند شكست.(92)