غرر و غرور - مطالعه تطبیقی غرر در معامله در حقوق اسلام و ایران و کنوانسیون بیع بین المللی نسخه متنی

غرر و غرور

در تعريف لغوى غرر گذشت كه از اين ماده، مصادر و اسم هاى مختلفى بنا شده است، از آن جمله كلمه غرور (به ضمّ اول) مى باشد كه واژه اى است عربى و در كتب واژه شناسان داراى معانى گوناگون مى باشد، مانند «فريفتن»(32)، «فريب دادن»(33)، «كسى را بيهوده اميدوار كردن» و «آراستن خطا»، و نيز حاصل مصدر آن به معناى «فريفتگى»، «فريب»، «حيله» و «زرق» آمده است و از همين ماده است متاع غرور به معناى متاع فريب.(34)

برخى آن را به معناى «خدعه» و «تدليس» نيز ذكر كرده اند.(35) ولى غرر به معناى خطر و اقدام بر عملى كه احتمال زيان در آن باشد، آمده است . در بعضى از كتب فقهى، غرر به جاى غرور استعمال شده (36) و حتّى برخى از فقيهان در بحث نكاح و ازدواج، فصلى به نام «خيار غرر» گشوده اند، و در اين بخش از غرور و تدليس در ازدواج بحث مى كنند.(37)

غرور در كتب قواعد فقه تحت عنوان «قاعده غرور» جدا و مستقل از عنوان و «قاعده غرر» مطرح است و داراى تعريف، منشأ، شرايط و موارد خاصى است. براى روشن تر شدن تمايزها، نخست اين قاعده را به طور مختصر بيان مى كنيم، سپس به تفاوت هاى اساسى بين غرر و غرور مى پردازيم.

قاعده غرور: هرگاه از شخصى عملى صادر گردد كه باعث فريب خوردن شخص ديگرى بشود، و ضرر و زيانى متوجّه او گردد، شخص نخست به موجب اين قاعده ضامن است و بايد از عهده خسارت وارده برآيد. شخص اول را غارّ، و شخص دوم را مغرور و اين قاعده را غرور مى گويند. دراين تعريف لازم نيست كه شخص اول قصدنيرنگ وخدعه داشته باشد، حتى ممكن است خودش هم از ديگرى فريب خورده باشد، بلكه همين مقدار كه از او فعلى صادر شود كه ديگرى با توجّه به آن فريب بخورد، براى صدق عنوان غرور كافى است.(38)

همان طور كه ملاحظه مى شود، بين غرر و غرور (دو قاعده غرر و غرور) تفاوت اساسى و ماهوى وجود دارد، كه مهم ترين آن ها عبارت اند از:

1 - در معناى غرور، فريفتن، خدعه و گول خوردن نهفته است و حال آن كه در معناى غرر، خطر و احتمال ضرر اخذ شده و غالباً منشأ آن جهالت است.

2 - در غرر، فريب خوردن شخص مطرح نبوده و خدعه و نيرنگى در ميان نيست و فقط جهتى از جهات معامله مجهول است و حال آن كه در غرور عنصر «فريب خوردن» از عناصر اساسى است، اگرچه جهل، در فريب خوردن پنهان است؛ زيرا در غرور، جهلِ مغرور شرط است.(39)

3 - در غرور لازم است عمل شخص سبب فريب ديگرى بشود و حال آن كه اين امر در غرر وجود ندارد، بلكه در كيفيت يا كميّت مبيع يا ثمن و امثال آن جهل وجود دارد. در برخى موارد طرفين معامله نسبت به اين امور جاهل هستند و از طرف مقابل، عمل و فعل خاصى صادر نمى شود.