با توجّه به اين امر كه در علم حقوق و به اصطلاح سبك حقوقى - برخلاف سبك ادبيات و مانند آن - اصطلاحات حقوقى تفنن پذير نيستند و از جنبه فنى برخوردارند و به كار بردن درست آن ها جزئى از ضروريات مباحث حقوقى است، لذا لازم است تعريف «معامله» با دقّت حقوقى ارائه گردد.معامله، كلمه اى است كه در قوانين و نوشته هاى حقوق دانان ما به عنوان واژه مترادف «عقد» و «قرارداد» به كار رفته است، ليكن برخى از حقوق دانان بين عقد و قرارداد تمايز قائل اند؛ مبنى بر اين كه در بسيارى از موارد، كلمه «عقد» فقط در عقود معيّن استعمال مى شود و حال آن كه «قرارداد» به كلّيه عقود - معيّنه و غيرمعيّنه - گفته مى شود.(79) البته قسمت دوم از كتاب دوم جلد اول قانون مدنى (عقود و معاملات و الزامات، مواد 183 به بعد قانون مدنى) و تمام موادى كه درباره عقد و حاوى قواعد عمومى قراردادهاست، با اين تعبير مخالف است.(80) بنابراين، عقد و قرارداد دو كلمه مترادف اند و معامله نيز واژه اى است كه مرادف «عقد» محسوب مى شود. هم چنين در ماده 174 ق.م. («عقود» و «معاملات» به اقسام ذيل منقسم مى شوند ...) در عبارت ماده بالا كلمه «معاملات» كه عطف بر كلمه «عقود» شده، عطف بيان است و مراد از «عقود»، «معاملات» است.(81) در فقه و اصول «معامله» در برابر «عبادت» است. عبادت عملى است كه محتاج به قصد قربت است؛ در نتيجه «معامله» عملى خواهد بود كه موقوف به قصد قربت نباشد. معامله به اين معنا شامل «عقود، ايقاعات و ضمانات» نيز مى شود، كه در اين صورت معامله در فقه، معنايى وسيع تر از معامله در اصطلاح حقوقى پيدا مى كند.در اصطلاح حقوقى معامله با عقد فرقى ندارد، اگرچه در بسيارى از موارد كلمه معامله در عقودى كه از ناحيه هريك از طرفين عقد نسبت به طرف ديگر تعهد و يا تمليك شده باشد، استعمال مى شود.(82) برخى از حقوق دانان معتقدند كه معامله با عقد مترادف است، با اين تفاوت كه چهره و رنگ اقتصادى دارد و به همين دليل اصطلاح معامله به عقود مالى و معوض اختصاص يافته است.(83) بعضى ديگر برآن اند كه معامله در معناى اخصّ به هر نوع رابطه حقوقى كه موضوعش امور مالى باشد، اطلاق مى شود. در اين معنا، نكاح معامله نخواهد بود.(84)با توجّه به مطالب ياد شده، مقصود ما از معامله در اين جا، عقد يا قراردادى است كه براى دو طرف ايجاد تعهد كند و به طور عمده براى انتقال اموال و در نتيجه انتقال ملكيت منعقد شده و چهره اقتصادى داشته باشد. با توجّه به گستردگى انواع عقود و قراردادها (معاملات)، نمونه بارز و مصداق كامل قراردادها و معاملات، يعنى عقد بيع را كه مهم ترين عقد معوّض است تجزيه و تحليل كرده و «غرر» را در آن بررسى مى كنيم.
لطفا منتظر باشید ...
