گرچه قيام دليرانه ى مدرس، پس از كودتاى 1299 ش. در صحنه ى سياست ايران ظاهر شد، ولى شرايط قبل از كودتا ـ نفوذ سياست هاى بيگانه كه موجب نقض استقلال و آزادى ايران شده بود كه با روح نهضت مشروطيت مخالف بود ـ نيز وقوع نهضتى را براى نگهبانى از ارزش هايى كه خون بهاى هزاران شهيد بود، ايجاب مى كرد. حقيقت اين است كه در اين دوره رقابت شوم مثلث استعمارى ـ روس، انگليس و آلمان ـ بر سر تصاحب امكانات بيش تر در ايران كه باعث بسته شدن قرارداد 1907 م. بين روس و انگليس و توافق پنهانى بين آلمان و انگليس شد، از استقلال، جز يك نام براى ايران باقى نگذاشته بود. ايران در جنگ بين المللى اوّل بى طرفى خود را اعلام كرد، ولى در عمل ارتش عثمانى، آذربايجان را تصرف كرد كه بعدها روسيه جاى آن را گرفت. غرب ايران نيز ميدان جنگ بين روسيه و انگليس از يك سو، و آلمان و عثمانى از سوى ديگر بود. به اين ترتيب از دولت مركزى، تنها نامى ماند و فساد، خرابى، ناامنى و قحطى ناشى از جنگ نيز بخش بزرگى از كشور را فراگرفت. در چنين شرايطى كه كارى از دولت مركزى ساخته نبود و خود به يكى از عوامل بدبختى تبديل شده بود، همه ى دردمندان انقلابى به فكر چاره افتادند و هركدام راهى براى رهايى جستوجو كردند. بسيارى معتقدند: نهضت هايى، چون قيام سردار جنگل در گيلان، نهضت خيابانى در تبريز، جنبش دشتستانى ها و تنگستانى ها در جنوب و مقاومت محمدتقى پسيان در خراسان، در اين چاره جويى هاى دردمندانه و البته عجولانه ريشه دارد.
لطفا منتظر باشید ...
