تفسیر هدایت جلد 8

واقع ما اين كلمه را بر زبان نمى‏آوريم مگر آن گاه كه چيزى بسيار حيرت انگيز را ببينيم، و از آنجا كه بيم داريم، به چيزى غير از خدا سر بسپاريم كه فكر و استقلال و اراده ما را از ما سلب كند، مى‏گوييم: سبحان اللَّه منزّه است خدا، براى آن كه در برابر حالت حيرت زدگى و در شگفت شدنى كه منجر به نوعى شرك پنهانى مى‏شود، مقاومت كنيم. پس تنها خداست كه منزّه است و بزرگ است و ... نه آنچه مى‏بينيم يا آن كه بدو مى‏نگريم و به ديده ما بزرگ مى‏نمايد. تسبيح گويى در اينجا براى چيست؟

حقيقت اين است كه اين آيه كريم به ضرورت توجّه به خداوند در حالت گرفتارى به تعارض و تضادّ اشاره مى‏كند، زيرا نفس آدمى مايل به تصديق هر سخنى است كه در اجتماع شايع مى‏شود، بويژه آن كه آن سخن از كهنسالان يا صاحبان مقامات اجتماعى صادر شده باشد، و بر ماست كه با ياد خدا در برابر چنين گرايشى مقاومت كنيم، زيرا ياد خدا به مناعت و پايدارى مؤمن مى‏افزايد تا در مقابل تأثير پذيرى از فشارها و شگفت‏زدگى نسبت به ديگران، و سر سپردگى به گمراهى مقاومت كند، و در نتيجه عقل آدمى را بدو باز مى‏گرداند، و به او فرصت مى‏دهد كه با روش درست بينديشد و نيز به انسان استقلال و نيرو و اطمينان مى‏بخشد، همچون لنگرى كه به كشتى امكان مى‏دهد در ميان امواج پايدار بماند.

[17] «يَعِظُكُمُ اللَّهُ أَنْ تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَداً إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ- خدا شما را اندرز مى‏دهد كه اگر از مؤمنان هستيد، بار ديگر گرد چنان كارى مگرديد.»

يعنى اگر براستى مؤمن هستيد ديگر بار از آن اظهارات دروغ تأثّر نپذيريد، گويى همگان را مخاطب قرار مى‏دهد، گر چه كسانى كه آن بهتان دروغ را زدند دار و دسته‏اى كوچك از ايشان بودند، و گفته خداى تعالى خود دلالت بر اندك بودن آنها دارد كه گويد: «إِنَّ الَّذِينَ جاؤُ بِالْإِفْكِ عُصْبَةٌ مِنْكُمْ- كسانى كه آن دروغ بزرگ را ساخته‏اند گروهى از شمايند» و اين براى آن است كه تمام جامعه دريابد كه مسئول است، زيرا بدان دارو دسته اجازه داد كه دروغ خود را در ميان اجتماع منتشر كنند و آنها را به جاى خود ننشاند و آن اتّهام را به خود آنها برنگرداند.