تفسیر هدایت جلد 8

وقتى انسان بداند كه زيورها و دلخوش كننده‏هاى زندگى همواره تغيير مى‏كند، و هيچ ملكى و ثروتى و جاه و مقامى پايدار نمى‏ماند، در آن صورت بدانها دل نمى‏بندد و اطمينان نمى‏يابد بلكه به ذات زنده‏اى اطمينان مى‏يابد كه هرگز نمى‏ميرد. پس اگر سلطان به زوال حكمرانى و توانگر به نابودى دارايى بينديشد هرگز استبداد و بخل به خرج نمى‏دهد، و نفس او جز به پروردگار خود، حقّى كه هرگز ديگرگون نمى‏شود، آرام و قرار نمى‏يابد.

و چنين است كه پروردگار ما را از تسبيح آفريدگان يادآور مى‏شود و مى‏گويد:

«أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الطَّيْرُ صَافَّاتٍ- آيا نديده‏اى كه هر چه در آسمانها و زمين است و نيز مرغانى كه در پروازند تسبيح گوى خدا هستند؟» به ستايش خدا تسبيح مى‏گويند، و اين آيه دلالت بر آن دارد كه هر آفريده‏اى قادر بر تسبيح است، و اين كه خداوند غير خردمندان را به صفت خردمندان وصف كرده است ما را دلالت بر آن مى‏كند كه هر جاندارى شعورى دارد كه به اندازه آن پروردگارش را تسبيح گويد. خداى تعالى فرمايد: «وَ إِنْ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ «32»- و هيچ موجودى نيست جز آن كه او را به پاكى مى‏ستايد ولى شما ذكر تسبيحشان را نمى‏فهميد».

شنوا بودن گوش جان بينادلان به آنان امكان مى‏دهد كه تسبيح هر جاندارى را در آسمانها و زمين بشنوند، زيرا آنان از پوست به مغز و از برون به درون راه مى‏برند، و از دلالتها و شواهد به سوى حقّ نهان عبور مى‏كنند، پس براى آنان جنبش ماهيان در درياها، و زد و خورد جانوران وحشى در جنگلها و آواى پرندگان در آسمان، تنها كوششى بيهوده براى باقى ماندن نيست، بلكه هم چنان متضمن محتوايى است ربّانى و ابعادى فراتر از مادّه، يعنى تسبيح و نيايش و كوششى به سوى بالاتر و فراتر

32- الاسراء/ 44.