فص حكمة سبّوحيّة في كلمة نوحيّة - محی الدین در آینه فصوص جلد 1

در حالي كه «امر بين الامرين» حتي در همان سيماي شفاهي و كتابتي خود نيز، مقوله‏ها را سه تا و به اصطلاح سه چيز، مي‏داند: جبر، تفويض، و آن راه ديگر كه نه جبر است و نه تفويض و نه تركيبي از آن دو، ولي محي‌الدين به «امر» واحد، تاكيد مي‏كند كه تركيب يافته از تنزيه و تركيب، باشد.

محي‌الدين حتي به «جمع در كنار هم» يا جمع تنزيه و تشبيه به دنبال هم، راضي نمي‏شود.

و اگر گفته شود خدا از فلان جهت كاملاً و به طور مطلق منزه است، نمي‏پذيرد و او دو صورت زير را غلط مي‏داند:

1- تنزيه مطلق.

2- تنزيه مطلق از جهتي.

ـ «التنزيه من جهة دون جهة اُخري».

پيش از محي‌الدين گروهي به تشبيه متهم شده و «مشبّهه» ناميده شدند.

آنان اين نام گذاري را ستمي بر خود مي‏دانستند كه ديگران بر آنان، نهاده‏اند.

اينان خودشان را اهل تشبيه نمي‏دانستند و چون تعبيرهائي از قبيل «يدالله، سميع، بصير و...

» در قرآن آمده، مي‏گفتند خدا دست، سمع و بصر دارد.

افراطي‏ترين افراد اين فرقه اگر با اشكال: «در اين صورت خدا جسم مي‏شود»، رو به رو مي‌شدند، مي‏گفتند: «جسم لا كالاجسام».

يعني باز به زير بار اين كه اهل تشبيه هستند، نمي‏رفتند.

محي‌الدين اولين كسي است كه پس از 600 سال آمده و اعلام مي‏كند كه بايد خدا را تشبيه كرد، ليكن تشبيهي كه كاملاً با تنزيه آميخته و يك «امر واحد» شوند.

هرگز هيچ وقت و در هيچ لحظه‏اي نبايد تنزيه مطلق يا تشبيه مطلق كرد.

فص حكمة سبّوحيّة في كلمة نوحيّة

اعلم انّ التّنزيه عند اهل الحقائق في الجناب الالهي، عين التحديد و التقييد.

والمنزِّه امّا جاهل وامّا صاحب سوء ادب: