13- چاله و چاه - محی الدین در آینه فصوص جلد 1

الف: همه چيز و همه اشياء را مظاهر خدا مي‌دانستند، در اين صورت به نظر محي‌الدين، هيچ اشكال در كارشان نبوده است.

ب: يا چيزي را و هيچ شيئي را مظهر خدا نمي‌دانستند ـ زيرا هنوز تصوف نيامده بود تا درس مظاهر را به آن بيچارگان ياد دهد ـ در اين صورت نيز بنا به گفته خود محي‌الدين، آنان الوهيت را به آن بت، و مظهر بودن را به آن، مي‌دادند و الاّ آن را عبادت نمي‌كردند.

آيه خطاب به پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) مي‌فرمايد: «قل سمّوهم» خواهند گفت: سنگ است چوب است.

نتيجه اين پرسش و پاسخ اين خواهد بود كه بت‏ها هيچ ارتباطي با الوهيت ندارند نه به عنوان مظهر، و نه به عنوان تخيل الوهيت در آن بت.

اتفاقاً اين سوال در تبليغات و مباحثات پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) و اصحاب با بت‌پرستان قريش و ساير قبايل، هميشه بوده و نتيجه هم مي‌داد.

فرد مومن به فرد بت پرست مي‌گفت: اسم اين شيء كه مي‌پرستي چيست؟ بت‌پرست مي‌گفت بت است.

مومن مي‌گفت: اسم جنسش چيست؟ بت‌پرست مي‌گفت: سنگ است.

يا مي‌گفت: چوب است.

مومن مي‌گفت: سنگ و چوب كه خدا نيست.

اگر محي‌الدين آن روز حضور داشت مي‌گفت: جناب مومن همه چيز خداست.

13- چاله و چاه

پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) قرآن و اصحاب و امت زير بار «تك بت‌پرستي‌» نرفتند، محي‌الدين امت را به «همه چيز پرستي‌» دعوت مي‌كند.

از چاله تك بت‌پرستي در آورده و به چاه همه چيز پرستي مي‌اندازد.

14- محكمات و متشابهات

هر كس كه فصوص را (و نيز ساير آثار محي‌الدين را) مي‌خواند اگر كمي توجه كند خواهد ديد اين مرد تصميم داشته همه آيات «محكمات» قرآن را به «متشابهات» تبديل كند و تنها آن چند آيه كه متشابه هستند را مصداق «محكمات» بنامد.

اين تبديل محكمات به متشابهات و تبديل متشابهات به محكمات، به حدي در كار اين شخص، واضح و روشن و هويدا است كه از فرازهاي منحصر به فرد تاريخ نويسندگي بشر است.

در آثار محي‌الدين آيه‏اي نيامده مگر اين كه اگر محكم بوده به متشابه تبديل شده و اگر متشابه بوده به محكم تبديل شده است.

آيا صدرائيان امروزي ما اين فراز بلند را نمي‌بينند!؟!