محی الدین در آینه فصوص جلد 1

چارت بالا را نه براي ايرادگيري و انتقاد بل حقيقتاً براي توضيح اين ابتكار محي‌الدين، آوردم تا پايگاه اساسي انديشه او را بهتر نشان بدهم، اما اين چارت در واقع ابتكار نيست و اصل آن همان چارت و سازمان مُثل و رب‌النوع‏هاي افلاطون است.

كه محي‌الدين پس از گذشت 1500 سال از مرگ افلاطون آن را به‌وسيله قرآن مستدل مي‌كند و الهه‏هاي يونان را به امضاي قرآن مي‌رساند.

محي‌الدين هميشه تاكيد مي‌كند كه «همه چيز از خداست»، «همه چيز از فيضان فيض خدا است».

در اين جا فعلاً از اين كه همه اين خدايان زائيچه «الله» مي‌شوند.

تنها در مورد «رحمان» مطابق نظر او بحث مي‌كنيم: او «الله» را «مقام واحدي‌» خدا مي‌نامد، و مجموع ساير اسامي را در رحمان جمع مي‌كند و «رحمان» را از «مقام واحدي‌» خدا، متولد مي‌كند.

زيرا همان طور كه گفت همه عالم در او «محاط» و جمع است.

او مطابق اصل «وحدت در عين كثرت، كثرت در عين وحدت» خود، هم كائنات را غير از اسماء مي‌داند كه اسماء روي آن‌ها كار مي‌كنند و هم عالم را عين اسماء مي‌داند پس:

1- رابطه عالم با اسماء

«در عين اين كه عالم غير از اسماء است عين اسماء هم هست».

2- رابطه اسماء با رحمان

«اسماء در عين اين كه غير از رحمان هستند، عين رحمان نيز هستند».

كه «مقام واحدي‌» ناميده مي‌شود.

3- رابطه رحمان با «الله»

«رحمان با همه آن چه در حيطه دارد هم غير از الله است و هم عين آن است».

4- رابطه عالَم، رحمان، الله، با خود خدا

پاسخ: خدا را بايد در دو مقام مورد توجه قرار داد:

الف: مقام احدي‌: اگر توجه به مقام احدي است، بايد گفت: اين مقام، مقام محض وحدت است و كثرت يا همگوني و عين ديگري بودن، در آن راه



ندارد.