بردگى و برده دارى شيطان
شيطان، موجود كوچكى نيست; كسى است كه شش هزار سال خدا را عبادت كرد و به فرموده اميرالمؤمنين(عليه السلام):«لا يدري ام من سنى الدنيا ام من سنى الاخرة » (55) ;
روشن نيست كه اين شش هزار سال، از سال هاى دنياست، يا از سال هاى آخرت است كه هر روزش، پنجاه هزار سال دنياست! البته براى مردم عادى اين مساله روشن نيست، ولى براى خود آن حضرت، دنيايى يا آخرتى بودن سال هاى عبادت شيطان معلوم بود. پس ابليس، داراى سابقه طولانى عبادت است; چنين موجود مقاومى، وقتى تكبر و لجاجت ورزيد، نخست تمام زحمات چند هزار ساله خود را به آتش كشيد و سپس، «عدو مبين » (56) انسان شد. موجودى كه توانست چند هزار سال در ميان فرشتگان به عنوان عابد ظهور كند و سپس همه آن زحمات را يكجا خاكستر كند، چنين دشمنى در مصاف با انسان، «لا تبقى ولاتذر» (57) است; نابودكننده است و هرگز به انسان رحم نمى كند. او نخست وجود خود را برده تكبر و لجبازى خود نمود و سپس دست به برده گيرى از انسان ها زده است و اگر بر انسانى چيره شود، آن انسان نيز خست حقيقت خود را به بردگى هوسش مى فروشد و سپس به ديگران رحم نمى كند و براى ارضاى شهوت و غضب سيرى ناپذيرش، تا آنجا كه بتواند، انسان هاى ديگر را به بردگى خود درمى آورد.