عقاید اسلامی در پرتوی قرآن حدیث و عقل نسخه متنی

چرا عدل جزو اصول دين و مذهب شمرده مي شود

همان طور كه بيان شد عدل مانند ساير صفات يكي از صفات خداست، علت اين كه اين صفت جزو اصول دين و مذهب و در رديف توحيد و امامت قرار گرفته است و شيعه آن را از صفات ديگر خدا جدا نموده و مستقلاً آن را اصل قرار داده است دو مطلب است:.

1. اهميتي كه اين مسأله در حل بسياري از بحث هاي اعتقادي دارد؛ زيرا عدل و حكمت الهي پايه بسياري از عقايد (عدليه) را تشكيل مي دهد از اين جهت شايسته است كه به صورت اصل مستقل عنوان گردد.

2. روزي كه علم كلام تدوين گرديد مسأله صلاحيت عقل براي تشخيص حسن و قبح و نيكي و زشتي افعال، دانشمندان علم كلام را دو دسته كرد:.

گروهي گفتند: عقل نمي تواند خوبي ها و بدي ها را از هم تشخيص دهد و براي تشخيص آن بايد از شرع الهام گرفت و آن چه را شرع نيك بداند نيك است و آن چه را او زشت و قبيح بنامد زشت و قبيح خواهد بود. بر اين اساس چون عقل قادر به تشخيص خوبي ها و بدي ها نيست نمي تواند درباره عدل و ظلم داوري كند و بگويد: عدل، نيك و حَسن است و ظلم زشت و قبيح، و اگر داوري كرد رأي او پذيرفته نمي شود و بنابراين ديگر دليل ندارد خدا را به عدل توصيف كنيم و او را از ظلم و ستم منزه بدانيم، بلكه هرچه را خدا انجام داد همان شايسته مقام اوست خواه در نظر ما و به عقل ما با عدل و داد تطبيق كند يا نكند.

در برابر اين دسته، دانشمندان شيعه و گروهي از دانشمندان اهل تسنن (معتزله) قرار دارند كه صلاحيت عقل را براي تشخيص خوبي و بدي تأييد كرده و او را يگانه داور اين دادگاه دانسته اند و چون در نظر عقل، ظلم و تعدي از صفات زشت و ناپسنديده است، گفته اند: بايد خدا را از اين صفت منزه بدانيم.

از اين رو، اين گروه عدل را شعار خود قرار داده و از اين جهت حساب خود را از آن گروه جدا ساخته و به نام (عدليه) ناميده شده اند و صفت عدل خدا را در رديف ساير اصول دين قرار داده اند تا امتيازي باشد بين آنان و گروه نخست از اهل تسنن كه (اشاعره) ناميده مي شوند.

عدل تكويني و تشريعي

براي توضيح حقيقت عدل الهي لازم است درباره آن، قدري گسترده تر بحث كنيم. عدل الهي بر دو قسم است:.

1. عدل تشريعي.

حقيقت عدل تشريعي را بايد در دو مورد جستجو نمود:.

يك) تكليف هاي الهي و دستورهاي آسماني كه به وسيله پيامبران بر مردم فرو فرستاده شده است براساس عدل و داد استوار است و خداوند در تكاليف و دستورات خود، قدرت، توانايي و اندازه امكانات بندگان را در نظر مي گيرد وبرهمان اساس وظايفي براي آنان تعيين مي كند.

دو) در روز رستاخيز براساس عدل و داد ميان افراد داوري مي كند و هيچ گاه به افراد نيكوكار و بدكار به يك چشم نگاه نمي كند و اگر در زمينه هاي مساعد و شرايط خاصي گنهكاري را عفو كند هيچ گاه به افراد مؤمن و صالح، كيفر بد نمي دهد.

قرآن مجيد مي گويد:.

وَلا نُكَلِّفُ نفساً اِى وُسعَها وَلَدَينا كِتاب يَنطِقُ بِالحَقّ وَ هُم لايُظلَمُونَ؛ (20) .