درس 66: اعجاز قرآن (2) - عقاید اسلامی در پرتوی قرآن حدیث و عقل نسخه متنی

شعراي حماسي آنان درباره جنگ و غارتگري و كشتار خود و قبيله خويش سخن مي گفتند و گروهي از خود راضي كه به مال و ثروت خود افتخار مي كردند، در بذل و بخشش خود و يا رئيس قبيله خويش دادِ سخن مي دادند.

عالي ترين آثار ادبي و فكري كه از ادبيات دوران جاهليت به يادگار مانده است همان قصايد هفت گانه است كه آنها را با آب طلا نوشته و بر ديوار كعبه آويخته بودند و هم اكنون تمام اين قصايد در اختيار ماست و در آن حتي يك نكته اخلاقي و يا يك فكر اجتماعي وجود ندارد.اما دلايل و جهت هايي كه سبب مي شد عرب جاهلي درباره قرآن انگشت تعجب به دندان گيرد و در حيرت عميق فرو رود عبارتند از:.

الف) او با ذوق سرشار خود دريافته بود كه زيبايي لفظ و شيوايي اسلوب و هماهنگي آيات كاملاً بي سابقه است و سيماي ظاهري آن نه مانند شعر است، زيرا فاقد وزن و قافيه است، گذشته بر اين در آن تخيلات شعري وجود ندارد و نه مانند نثر است كه از هر نوع قيد خالي و دور باشد، بلكه داراي انسجام و فواصل خاصي است كه آن را از دايره نثر بيرون برده است؛.

ب) قرآن مطالبي را عرضه مي دارد كه هيچ گاه در قصايد و خطبه هاي عرب وجود نداشته است و هرگز به دنبال توصيف خرابه و خانه معشوق و شوق ديدار دوستان و بيان خصوصيات شتر و اسب نيست و محتويات آن از غزل سرايي و مدح افراد و يا رثا و بيان مصايب اشخاص پيراسته است و درباره عيش و نوش و كوچيدن كاروان و باده و ساغر سخن نمي گويد و هرگز همانند شاعران در محدوده خاصي بحث نمي كند.

اين كتاب درباره خدا و صفات او و سرآغاز و سرانجام بشر و زندگي امت هاي پيشين كه بر اثر طغيان، گرفتار خشم الهي گرديده اند و ... سخن مي گويد؛.

ج) الفاظ قرآن زيبا و با معاني كاملاً متناسب است و سخن و منظور خود را بدون اين كه لفظ را فداي معنا و يا معنا را فداي لفظ نمايد با سبكي كاملاً ممتاز و زيبا بيان مي كند؛.

د) هرگاه شاعر و يا نويسنده اي عبارتي يا داستاني را تكرار كند، لطف و زيبايي كلام، بر اثر تكرار از بين مي رود، ولي قرآن گاهي با عباراتي فشرده و موجز و گاهي مبسوط و گسترده، از سرگذشت پيامبر يا از صفات مبدأ و خصوصيات معاد به طور مكرر سخن مي گويد و هرگز لطمه اي بر لطافت و زيبايي آن وارد نگرديده است؛.

ه) در ميان خطابه خطيبان و قصايد شعرا گاهي جمله ها و ابياتي درخشندگي خاصي پيدا كرده خودنمايي مي كند و همين چند بيت و جمله، ارزش هنري و شعري دارد و باقي مانده آنها بي ارزش و پيش پا افتاده است، اما آيات و سوره هاي قرآن با آن همه گستردگي و توسعه، همگي خارق العاده و در سطحي عالي است.

و كافي است كه در اين باره به داستان يوسف كه در سوره اي به طور مبسوط بيان شده است نظري بيفكنيم و ببينيم كه تمام آيات آن در درجه اعلاي فصاحت و بلاغت قرار دارد؛.

و) اين كتاب معاني بسيار بزرگي را در قالب الفاظي كوتاه ريخته و آنها را به شيوه اي بديع بيان كرده است و كافي است در اين باره آية الكرسي و آيات آغازين سوره حديد را ملاحظه كنيم كه در آن يك جهان حقايق فلسفي و معارف عقلي بيان شده است و بدين سبب اعجاب افراد را برانگيخته است؛.

ز) اين كتاب مي كوشد بشر را با آفرينش جهان و اسرار گيتي و فضايل اخلاقي و رذايل نفساني و حلال و حرام آشنا سازد و پيوسته مي خواهد او را معتقد سازد كه مرگ پايان زندگي نيست.

خطيبان و بليغان عرب كه معاصر با رسول خدا بودند تحت تأثير برتري اسلوب، زيبايي ظاهر، شيريني بيان، رسايي تعبير، بداعت و ابتكار معاني و عظمت مفاهيم آن قرار گرفته بودند و حيرت و بهت خاصي بر افكار و انديشه هاي آنان سايه افكنده بود و اعجاز قرآن را از اين حيث درك مي كردند.

درس 66: اعجاز قرآن (2)

اعجاز قرآن از نظر فصاحت و بلاغت

گواهي هاي تاريخي بر ناتواني عرب از مقابله با قرآن.

بررسي هاي آينده به روشني ثابت خواهد كرد كه اعجاز قرآن منحصر به فصاحت، بلاغت، زيبايي الفاظ، عمق معنا، بداعت و ابتكاري بودن مضامين آن نيست، بلكه قرآن از جهات مختلف و ديدهاي گوناگون معجزه است، ولي تحدّي قرآن در آن زمان فقط در ظاهر قرآن خلاصه مي شد و اگر قرآن، ملل عرب را براي مبارزه و مقابله مي طلبيد، منظور معارضه در همين جهت بود و بس.