درس 5: خداشناسي از راه فطرت - عقاید اسلامی در پرتوی قرآن حدیث و عقل نسخه متنی

انسان در سايه اعتقاد به خداي حكيم و مهربان، خدايي كه به مصالح و مفاسد بندگان از خود آنها آشناتر است، مي تواند از اثرهاي نامطلوب مصايب و شدايد و بلاها و رويدادهاي بد جلوگيري كند، زيرا كسي كه به خدا ايمان دارد مي داند آن چه بر او مي گذرد تقدير خداي حكيم و مهربان و دانا و تواناست و همه كارهاي او بر اساس مصلحت استوار است به ويژه اگر متوجه باشد كه هر نوع صبر و بردباري در برابر مصايب داراي پاداش بزرگي است. البته اعتقاد به تقدير خداوند بزرگ به اين معنا نيست كه در برابر فشار جامعه هاي فاسد سكوت كنيم و انواع بيدادگري ها را به عنوان صبر و شكيبايي در برابر (تقدير)، تحمل نماييم، بلكه منظور، مصايب و شدايدي است كه از قدرت انسان بيرون بوده و از قلمرو انديشه و خيال و فعاليت او خارج است، مانند زمين لرزه ها، سيل ها، مرگ عزيزان و ديگر حوادث ناراحت كننده اي كه قابل پيش بيني نيست.

بنابراين دومين مشكل بشر حل شده و مي تواند در برابر حوادث تلخ، شكيبا، بردبار، ثابت و قوي باشد و نگذارد اين عامل نيز در او اضطراب و تشويش خاطري به بار آورد.

دين در سايه اعتقاد به معاد و روز رستاخيز، رشته زندگي را به دوران پس از مرگ امتداد داده و مرگ را دروازه ابديت دانسته است و از اين طريق به زندگي مادي بشر رونق و طراوتي خاص بخشيده و زندگي را حتي در كام پيران و سالخوردگان و افراد بازنشسته از كار و فعاليت، شيرين نموده و براثر نويدهاي جهان ديگر، غبار غم فنا و نيستي را از چهره آنان برگرفته و از اين راه سومين عامل اضطراب و نگراني را از ميان برداشته است.

گفتار دانشمندان

آن چه گفته شد حقيقتي است كه بسياري از دانشمندان و روان كاوان به آن تصريح كرده اند. (ويليام جيمس) كه به او لقب پدر روان شناسي داده اند مي گويد:.

كسي كه به حقايق بزرگ و معنوي متكي است از تغييرات و تطورات مختصر و فراز و نشيب هاي دايمي و جاري زندگى، دست خوش نگراني و تشويش نخواهد شد و از اين رو شخصي كه صاحب ايمان مذهبي باشد از هر نوع اضطراب و تشويش مصون مي ماند.

(ديل كارنگى) مي نويسد:.

در آمريكا به طور متوسط در هر 35 دقيقه يك نفر خودكشي مي كند و هر دو دقيقه يك نفر ديوانه مي شود و اگر مردم دنبال آرامشي كه در مذهب و دعاهاي مذهبي پنهان است مي رفتند بيشتر اين خودكشي ها و ديوانگي ها منتفي مي شد.

دكتر (گليورد هاوزر) مي نويسد:.

ما در زندگي به ايمان و اعتدال احتياج داريم و من با (ژوشوالوت ليمان) فيلسوف بزرگ عصر حاضر هم عقيده هستم آن جا كه مي گويد: دين و مذهب در زندگى، به انسان، اطمينان و تكيه گاه روحي مي بخشد.

راهنمايي قرآن

قرآن مجيد هم با صراحت هر چه تمام تر در يك جمله كوتاه اين حقيقت را كه ياد خدا مايه آرامش روح است چنين بيان مي كند:.

اَلا بذكر اذ تطمئنُّ القلوبُ؛ (1) آگاه باشيد كه با ياد خدا دل ها آرام مي گيرد.

درس 5: خداشناسي از راه فطرت

بشر براي درك و شناسايي خداي جهان دو راه دارد:.

1. راه دل و احساس فطرى؛.

2. راه عقل و استدلال.

مقصود از راه فطرت اين است كه شعور باطني و كشش درونى، او را به سوي خدا رهبري مي كند، به طوري كه بدون هيچ دليل و استدلالى، ناخودآگاه، خداخواه و خداجوي است و حس خداخواهي در نهاد او به صورت يك امر غريزي و فطري به وديعت گذارده شده است و اين حس بسان غرايز ديگر انسانى، انسان را به مقصدي كه هدف آن است مي كشاند، چنان كه مقصود از راه استدلال و عقل اين است كه انسان با دليل هاي علمي به وجود خدا پي مي برد و بر وجود او مانند ساير مسائل عقلي استدلال مي كند.

اساس راه اول را حس دروني تشكيل مي دهد چنان كه پايه راه دوم، تعقل و استدلال است. بشر در شناختن خدا از طريق دل و فطرت به هيچ نوع برهان و استدلالي نياز ندارد بلكه در پرتو غريزه خداخواهي و حس خداجويي كه در اصطلاح دانشمندان اسلامي (فطرت) ناميده شده به سوي خدا متوجه مي گردد، ولي راهنماي او در راه دوم، برهان ، استدلال، تفكر و تعقل است.

حس مذهبي يا بعد چهارم روح انسان

با كشف (حس مذهبى) در انسان و اين كه (حس دينى) يكي از عناصر اولي و ثابت و طبيعي روح انسان است ثابت گرديد كه در روح و روان و سرشت انسانى، چهار حس وجود دارد:.

1. حس كنجكاوى، همان حسي است كه از روز نخست، فكر بشر را به بحث و بررسي درباره مسائل مبهم و مجهول وادار نموده و در پرتو آن، علوم و صنايع پديد آمده است. اين همان حسي است كه از روزگاران پيشين به كاشفان و مخترعان و پايه گذاران علوم، نيرو بخشيده كه بتوانند از رازهاي نهفته پرده بردارند و در اين راه به سختي ها و ناملايمات تن دهند.

2. حس نيكى، پديد آورنده اخلاق و تكيه گاه فضايل و سجاياي انساني و صفات عالي روحي است. اين همان حسي است كه انسان را به نوع دوستي و عدالت خواهي سوق مي دهد، و در انسان يك نوع گرايش فطري به فضايل و اخلاق نيك و تنفر از زشتي ها و صفات بد پديد مي آورد.