نقش نيّت در عبادات - پندهای امام صادق (علیه السلام) به ره جویان صادق نسخه متنی

اینجــــا یک کتابخانه دیجیتالی است

با بیش از 100000 منبع الکترونیکی رایگان به زبان فارسی ، عربی و انگلیسی

پندهای امام صادق (علیه السلام) به ره جویان صادق - نسخه متنی

محمد تقی مصباح یزدی

| نمايش فراداده ، افزودن یک نقد و بررسی
افزودن به کتابخانه شخصی
ارسال به دوستان
جستجو در متن کتاب
بیشتر
تنظیمات قلم

فونت

اندازه قلم

+ - پیش فرض

حالت نمایش

روز نیمروز شب
جستجو در لغت نامه
بیشتر
لیست موضوعات
توضیحات
افزودن یادداشت جدید

نقش نيّت در عبادات

در فرهنگ اسلامى، نيّت نقشى تعيين كننده در ارزش اعمال انسان ايفا مى كند. اما اين كه سرّ اين مطلب چيست، بخشى به فلسفه اخلاق و بخشى به حوزه هاى ديگر مربوط مى شود. از آن جا كه طرح بحث هاى گسترده و فنى در اين مقال نمى گنجد، به اجمال به برخى آثار نيّت اشاره مى شود.

شيعه و سنى حديث شريفى از پيامبراكرم (صلّى الله عليه وآله) نقل كرده اند كه آن حضرت فرمودند: اِنَّما الاَعمالُ بِالنّيات وَ لِكُلِّ امْرِىء ما نَوى؛(1) ارزش كارها به نيّت است و هر كس متناسب با نيّت خود بهره خواهد برد. البته، منظور از نيّت اين نيست كه انسان انگيزه خود را از انجام اعمال به زبان يا ذهن بياورد و مثلاً بگويد: من اين كار را براى خدا انجام مى دهم، بلكه منظور اين است كه انگيزه واقعى انسان از انجام عمل، رضاى خدا و يا رسيدن به پاداش هاى اخروى و يا دست كم، نجات از عذاب الهى باشد. براساس اين حديث اگر انسان كارى را به نيتى غيرالهى انجام دهد پاداشش همان خواهد بود و نزد خدا مزدى نخواهد داشت. مثلاً شخص ميلياردرى كه تمام ثروتش و يا بخش عمده اى از آن را صرف امور عام المنفعه از قبيل: ساختن مدرسه، بيمارستان، پل و مانند آن كرده است، اگر نيّتش از انجام اين كارها صرفاً اين باشد كه مورد تشويق و تمجيد مردم قرار گيرد، طبق حديث شريفى كه بيان شد، مزدش را دريافت كرده است و در نزد خدا پاداشى ندارد.

بر اساس فلسفه اخلاق اسلامى، ارزش عملى كه در آن نيّت خدايى وجود نداشته باشد، در حد صفر است و اگر چنان چه عبادتى واجب با انگيزه خودنمايى انجام شود، ارزش آن زير صفر است؛ زيرا علاوه بر اين كه اصل عبادت باطل است، عذاب اخروى هم به دنبال دارد. اين مسأله با فرهنگ عمومى مردم دنيا، به ويژه غيرمسلمانان، تناسب و سازگارى ندارد. آنها نمى توانند اين مطلب را بپذيرند كه خدمات فراوان يك شخص به مردم و جامعه، به صرف اين كه انگيزه الهى در كار نبوده است، هيچ و پوچ انگاشته شود. اما از نظر آموزه هاى دينى اگر فردى براى كسب محبوبيت در اجتماع، خدمتى انجام دهد؛ مثلاً براى پيروزى در انتخابات وكسب رأى بيش تر، مبالغ هنگفتى را صرف امور عام المنفعه نمايد و مردم نيز به اين واسطه به او رأى بدهند، در واقع، پاداش خود را دريافت نموده و طلبى از خدا نخواهد داشت.

در نظام ارزشى اسلام، چيزى داراى ارزش است كه اثر خوبى در روح انسان برجاى بگذارد. ظهور اين حالت در آخرت به صورت نعمت هاى بهشتى و يا ساير نعمت هاى اخروى خواهد بود. به عبارت ديگر، رابطه بين انسان و خدا و يا رابطه انسان با نعمت هاى بهشتى، همان اثرى است كه در روح انسان باقى مى ماند. بهشت و نعمت هاى آن، در حقيقت نتيجه اعمالى است كه انسان در دنيا انجام داده است. پيامبر گرامى اسلام (صلّى الله عليه وآله) فرمودند: وقتى شما جمله «سبحان اللّه و الحمدللّه و لا اله الا اللّه و اللّه اكبر» را بر زبان جارى مى سازيد، در واقع، با اين كار درختى را براى خود در بهشت مى كاريد(2) و يا كسانى كه مبادرت به خوردن مال يتيم مى كنند، در واقع آتش تناول مى كنند: إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوالَ الْيَتامى ظُلْماً إِنَّما يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ ناراً.(3)

بنابراين آنچه به عمل ما ارزش مى بخشد و آن را به خدا و عالم آخرت مرتبط مى سازد، نيّت قلبى ما است. كوچكى، بزرگى و ظاهر اعمال، نشان دهنده بى ارزشى و يا ارزش آنها نيست؛ به بيان ديگر، ارزش كارها به كميّت آنها نيست. در ظاهر قضيه، هيچ تفاوتى، مثلاً، بين خرج كردن پول در راه حلال و مصرف آن در راه حرام وجود ندارد، آنچه كه موجب جدايى آنها از يكديگر مى شود، نيّت انسان است. انگيزه و نيت است كه ارزش اعمال انسان را مشخص مى كند.

نكته ديگر اين كه، عبادات از لحاظ ميزان نفوذ و تأثير انگيزه هاى غير الهى در آنها در يك حد نيستند و ميان آنها تفاوت وجود دارد. براى مثال، شخصى كه براى خودنمايى نماز مى خواند، فقط ممكن است مورد تشويق افراد مؤمن و نمازخوان قرار گيرد و كسانى كه به نماز اهميت نمى دهند به كار او توجهى نمى كنند. اما در امور عام المنفعه مثل، ساختن مدرسه و بيمارستان و مانند آنها، هم مسلمان و هم غير مسلمان، هم نمازخوان و هم غير نمازخوان از آن استقبال مى كند. بنابراين زمينه خودنمايى و ريا در پول خرج كردن بيش تر است تا در نماز خواندن. كم تر كسى است كه براى نماز خواندن به شخصى رأى بدهد، اما اگر كسى پول خرج كند، احتمال اين كه افراد بيش ترى به او رأى بدهند وجود دارد. از اين رو، انگيزه افراد در عبادات فردى با عبادت هايى كه نفعى براى مردم دارد، متفاوت است.


(1). بحارالانوار، ج 70، باب 53، روايت 35.

(2). ر.ك: بحارالانوار، ج 22، باب 37، روايت 90.

(3). نساء (4)، 10.

/ 123