شرط نجات بخش بودن ايمان - پندهای امام صادق (علیه السلام) به ره جویان صادق نسخه متنی

شرط نجات بخش بودن ايمان

اين كه ايمان با چه چيز ثابت مى شود و با چه از بين مى رود، مسأله اى است كه از صدر اسلام مورد بحث و گفتگو بوده است. برخى مى گفتند: ممكن است انسان ايمان بياورد و هيچ عملى هم انجام ندهد، همه گناهان را هم مرتكب شود، ولى چون ايمان آورده است به بهشت برود. اين گروه به «مُرجئه» معروفند. در مقابل، برخى معتقد بودند اگر مؤمنى مرتكب گناه كبيره اى گردد «كافر» مى شود. اين اعتقادى است كه به خوارج نسبت مى دهند. آنها مى گفتند كه ايمان همان عمل به دستورات و ترك گناهان كبيره است و از اين رو، مرتكب كبيره كافر است. به همين دليل، خوارج خون طرفداران اميرالمؤمنين (عليه السلام) را حلال مى دانستند و به نواميسشان تجاوز مى كردند و آن همه فجايع را مرتكب شدند. حرفشان اين بود كه مى گفتند اينها كافر شده اند. حتى در مورد شخص حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) هم چنين اظهار مى كردند كه چون ايشان حكميّت را پذيرفته ـ و اين كفر است و شرك ـ پس از اسلام خارج شده است. اين نوعى برداشت انحرافى از ايمان بود.

اما به نظر ائمّه اهل بيت (عليهم السلام)، هيچ كدام از اينها درست نيست. آنان نه نظر مرجئه را قبول داشتند نه نظر خوارج را. چنين نيست كه به صِرف ايمان قلبى، انسان به بهشت برود، گرچه همه عمر گناه كرده باشد: فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّة خَيْراً يَرَهُ. وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّة شَرًّا يَرَهُ.(1) اين طور نيست كه زندگى انسان با يك ايمان لحظه اى تمام شود و بعد مجاز باشد هر گناهى را مرتكب شود و در عين حال اصل ايمانش محفوظ باشد. بله، اگر كسى ايمانش را تا آخرين لحظه حيات حفظ كرد، در عالم آخرت، پس از اين كه در عرصات قيامت به اندازه گناهانش عذاب شد، اگر لياقت شفاعت را داشت، در بعضى از مراحل، مشمول شفاعت قرار مى گيرد و به بهشت مى رود.

ايمان اين هنر را دارد كه اگر شخص توانست آن را تا آخرين لحظه حفظ كند، او را نجات مى دهد. اما هيچ كس نمى تواند چنين اطمينانى داشته باشد؛ چون ارتكاب گناهان موجب مى شود كه ايمان به تدريج ضعيف شود و از بين برود و انسان باطناً كافر گردد. نمونه اين افراد در زمان ما كم نيست. و با كمى دقت، مى توان آنها را شناسايى كرد. در گذشته هم بوده اند و تا آخر نيز خواهند بود؛ اين سنّت الهى است: ثُمَّ كانَ عاقِبَةَ الَّذِينَ أَساؤُا السُّواى أَنْ كَذَّبُوا بِآياتِ اللّهِ.(2) كسانى كه گستاخانه مرتكب گناه مى شوند و گناه كردن براى آنها به صورت امرى عادى درآمده و هر چقدر هم گناه كرده باشند، باكشان نيست به كفر كشيده مى شوند و تا آن جا پيش مى روند كه آيات الهى را تكذيب مى كنند».

پس نه نظر مرجئه درست است كه گناه هيچ تأثيرى در سعادت و شقاوت انسان نداشته باشد، و نه قول خوارج كه وقتى انسان مرتكب كبيره اى شد فوراً از ايمان خارج گردد و كافر شود. اگر مؤمن حتى مرتكب گناه كبيره هم بشود خدا به او مهلت مى دهد تا توبه كند و اگر موفق به توبه نشد به اندازه همان گناهش، در عالم برزخ عذاب مى شود و اگر ايمانش محفوظ باشد در نهايت، در قيامت نجات پيدا مى كند.

1. زلزال (99)، 7ـ8.

2. روم (30)، 10.