وظيفه انسان در قبال نعمت هاى الهى - پندهای امام صادق (علیه السلام) به ره جویان صادق نسخه متنی

وظيفه انسان در قبال نعمت هاى الهى

وظيفه ما در قبال نعمت هاى خدادادى چيست؟ انسان هايى كه از فطرت پاك برخوردارند، حتى خدمت بسيار كوچك ديگران را هرگز فراموش نمى كنند و هميشه خود را شرمنده آنان مى دانند. حالْ فطرت انسان چگونه قبول مى كند كه در برابر نعمت هاى بى شمار خداوندى در مقام شكر و حق شناسى برنيايد؟ اگر انسان همواره به نعمت هايى كه خداوند به او عطا كرده است توجه داشته باشد، هيچ گاه از ياد خدا غافل نمى شود. انسان اگر بداند كه حتى انجام همين تكاليف آسان نيز براى به كمال رسيدن و سعادت ابدى او است، همواره شكرگزار و مطيع اوامر و دستورات الهى خواهد بود. هر قدر انسان نسبت به اين مسايل بيش تر بينديشد، انگيزه بيش ترى براى عمل به دستورات اخلاقى پيدا مى كند.

بياناتى كه حضرت امام جعفر صادق (عليه السلام) در اين قسمت از اين روايت شريف خطاب به عبداللّه بن جندب مى فرمايند، ناظر به همين مسايل است. آن حضرت در اين فراز از سخنان خود با اشاره به اين مطلب مى فرمايند، كسى كه خداوند دين حق را به او شناسانده و او را هدايت كرده و به رشد رسانيده و عقلى به او داده كه بتواند به وسيله آن نعمت هاى خدا را بشناسد و او را از علم و حكمت بهره مند ساخته تا بتواند كارهايش را با تدبير انجام دهد؛ بايد شكرگزار خدا باشد و درباره نعمت هاى خدا بينديشد و كفران نعمت ننمايد و همواره روح اطاعت از خدا و ترك گناه و معصيت در او وجود داشته باشد: وَالواجِبُ عَلى مَنْ وَهَبَ اللّهُ لَهُ الْهُدى و اَكْرَمَهُ بِالايمانِ و اَلْهَمَهُ رُشْدَهُ و رَكَّبَ فيهِ عقلا يَتَعَرَّفُ بِهِ نِعَمَهُ و آتاهُ عِلماً و حُكْماً يُدبِّرُ بِهِ اَمْرَ دينِهِ و دُنياهُ اَنْ يوجِبَ عَلى نَفْسِهِ اَنْ يَشْكُرَ اللّهَ و لا يَكْفُرَهُ و اَنْ يَذْكُرَ اللّهَ و لايَنْساهُ و اَنْ يُطيعَ اللّهَ و لايَعْصيَهُ.

امام صادق (عليه السلام) در اين بيان، به سه فضيلت اخلاقى اشاره مى كنند كه براى نيل به كمالات انسانى جنبه كليدى دارند؛ يعنى با انجام دادن آنها، انسان به فضايل اخلاقى ديگر نيز دست مى يابد. اول، تقويت روحيه شكرگزارى و حق شناسى است. كسى كه نسبت به خدمت كوچك انسان هاى عادى حق شناسى مى كند، چگونه حاضر است از كنار نعمت هاى بى نهايت الهى بى تفاوت بگذرد؟! دوم اين است كه انسان هميشه و در همه حال ياد خدا باشد. خُلق سوم نيز اين است كه انسان نسبت به ولى نعمت خود فرمان بردار و مطيع بوده، مرتكب عصيان و گناه نشود.

حضرت در ادامه به بيان چگونگى متخلّق شدن انسان به اين سه خُلق كليدى مى پردازند و مى فرمايند: لِلْقديمِ الّذى تَفَرَّدَ لَهُ بِحُسْنِ النَّظَرِ و لِلحَديثِ الّذى اَنْعَمَ عليهِ بعد اِذْ اَنْشَأَهُ مخلوقاً و لِلْجزيلِ الّذى وَعَدَهُ والْفَضْلِ الّذى لَمْ يُكَلِّفْهُ مِنْ طاعَتِهِ فَوقَ طاعَتِهِ و ما يَعْجُزُ عَنِ الْقيامِ بِهِ و ضَمِنَ لَهُ الْعَونَ على تَيْسيرِ ما حَمَلَهُ مِنْ ذلكَ و نَدَبَهُ اِلَى الاستعانَةِ على قليلِ ما كَلَّفَهُ و هُوَ مُعْرِضٌ عمّا اَمَرَهُ و عاجِزٌ عَنْه قَدْ لَبِسَ ثوبَ الاسْتِهانَةِ فيما بَيْنَهُ و بِيْنَ رَبِّهِ مُتَقَلِّداً لِهَواهُ ماضياً فى شَهَواتِهِ مُؤْثِراً لِدُنياهُ على آخرتِهِ و هُوَ فى ذلكَ يَتَمَنّى جِنانَ الفِردَوسِ... مضمون سخنان حضرت امام صادق (عليه السلام) در اين قسمت از حديث شريف اين است كه انسان بايد درباره نعمت هايى كه خداوند به او عطا كرده است بينديشد. نعمت هاى خداوند سه دسته اند: يك دسته، نعمت هايى است كه مربوط به پيش از تولد انسان مى شود. دسته دوم، نعمت هايى است كه خداوند در اين دنيا به بندگان خود مرحمت مى كند و دسته سوم، نعمت هايى است كه خداوند وعده آنها را در روز قيامت داده است. شرط رسيدن به نعمت هاى اخروى، اطاعت از دستورات الهى است. البته اين تكاليف، فوق طاقت و توان انسان نيست و تكاليفى كه دين اسلام بر عهده مسلمانان گذاشته، دستورات و اعمال ساده اى است كه همه مى توانند آنها را انجام دهند. علاوه بر اين كه در صورت پيش آمدن عسر و حرج، همان تكليف آسان نيز از گردن انسان ساقط مى شود: وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَج.(1)

خداوند حتى در انجام دادن همين تكاليف آسان نيز انسان را تنها نگذاشته و ضمانت فرموده كه در صورت كمك خواستن انسان، او را يارى رساند: و نَدَبَهُ اِلَى الاستعانَةِ على قليلِ ما كَلَّفَهُ اما انسان با اين كه غرق در نعمت هاى الهى است ناسپاسى مى كند: إِن الاِْنْسانَ لَظَلُومٌ كَفّارٌ.(2) انسان از امر و نهى هاى الهى غافل است و آنچه را كه مربوط به ارتباط او با خدا است سبك مى شمارد و آن قدر تابع هوا و هوس و نفس خود است كه از نعمت هاى خداوند و تكاليفى كه بر عهده او گذاشته شده غافل است. او مى خواهد به كمالات عاليه و مقام قرب الهى برسد، اما حاضر نيست به شرايط آن تن دهد و در پى آن است كه نعمت هاى اخروى را آسان و رايگان به دست بياورد!

(1). حج (22)، 78.

(2). ابراهيم (14)، 34.

يَا ابْنَ جُنْدَب قال اللّهُ جلّ و عزّ فى بَعضِ ما اَوْحى: اِنَّما اَقْبَلُ الصَّلاةَ مِمَّنْ يَتَواضَعُ لِعَظَمَتى و يَكُفُّ نَفْسَهُ عَنِ الشَّهَواتِ مِنْ اَجْلى و يَقْطَعُ نَهارَهُ بِذِكْرى و لايَتَعَظَّمُ عَلى خَلْقى و يُطْعِمُ الْجائِعَ و يَكْسوُ الْعارِىَ وَ يَرْحَمُ المُصابَ و يُؤْوِى الْغَريبَ فَذلِكَ يُشْرِقُ نورُهُ مِثْلَ الشَّمسِ اَجْعَلُ لَهُ فى الظُّلْمَةِ نوراً و فِى الجَهالةِ حِلْماً اَكْلَأُهُ بِعِزَّتى وَ اَسْتَحْفِظُهُ ملائكتى يَدْعُونى فَاُلَبّيهِ و يَسْأَلُنى فَاُعْطيهِ فَمَثَلُ ذلك الْعَبدِ عندي كَمَثَلِ جَنّاتِ الفِردَوسِ لا يُسْبَقُ اَثمارُها و لاتَتَغَيَّر عن حالِها.