شاد كردن برادر مؤمن - پندهای امام صادق (علیه السلام) به ره جویان صادق نسخه متنی

شاد كردن برادر مؤمن

اين مضمون كه شاد كردن برادر مؤمن، يكى از عبادات بزرگ است به صورت هاى گوناگون در روايات بسيارى وارد شده و ابوابى از مجموعه هاى روايى مثل كافى، وافى، وسائل الشيعه و... را به خود اختصاص داده است. در اين جا به چند نمونه از اين روايات و توضيح آنها اشاره مى كنيم.

مضمون بعضى از اين روايات اين است كه بهترين و يا محبوب ترين عبادات نزد خداى متعال اين است كه انسان دل برادر مؤمن خود را شاد نمايد و يا به تعبير معروف، در قلب مؤمن «ادخال سرور» كند. در اين باره مرحوم كلينى روايتى را از امام باقر (عليه السلام) در كافى آورده است: ما عُبِدَ اللّهُ بِشَىْء أَحَبَّ اِلَى اللّهِ مِنْ اِدْخالِ السُّرورِ عَلَى المؤمن؛1 يعنى خداى متعال عبادت نشده به چيزى كه محبوب تر باشد نزد او از آن كه سرورى در قلب مؤمن وارد كنند. اين روايت بيان گر اين حقيقت است كه شاد كردن مؤمن محبوب ترين عبادت ها نزد خداى متعال است. در اصول كافى نظير همين مضمون از خود پيغمبر اكرم (صلّى الله عليه وآله) نيز نقل شده است: اِنَّ اَحَبَّ الاَْعْمالِ اِلَى اللّهِ تعالى اِدْخالُ السُّرورِ عَلَى الْمُؤْمنينَ؛(2) محبوب ترين اعمال نزد خدا، شاد كردن مؤمنين است. در بعضى از روايات براى تشويق مردم به شاد كردن برادران ايمانى شان، چنين آمده است: كسى كه مؤمنى را شاد كند تنها يك شخص را شاد نكرده بلكه ما اهل بيت (عليه السلام) را نيز شاد كرده است و كسى كه ما را شاد كند، پيغمبر خدا (صلّى الله عليه وآله) را شاد كرده است.(3) در روايت ديگرى آمده است: كسى كه مؤمنى را شاد كند، رسول الله (صلّى الله عليه وآله) را شاد كرده است.(4) اين گونه مضامين در روايات ما مكرر نقل شده است. از جمله در كافى آمده است: عن الصادق (عليه السلام) قال لا يُرى اَحَدُكُمْ اذا اَدْخَلَ عَلى مُؤمن سُروراً اَنَّه عليه اَدْخَلَه فقط بل و اللّهِ علينا بل و اللّه على رسول اللّه (صلّى الله عليه وآله)؛(5) يعنى اگر يكى از شما برادر ايمانى خود را شاد كرد، فكر نكند كه فقط او را شاد كرده، به خدا قسم ما را شاد كرده است، به خدا قسم اين شادى را در دل رسول الله (صلّى الله عليه وآله) وارد كرده است. روايتى هم از پيامبر اكرم (صلّى الله عليه وآله) وارد شده كه مى فرمايد: مَنْ سَرَّ مؤمناً فَقَدْ سَرَّنى و مَنْ سَرَّنى فَقَد سَرّ اللّهَ؛(6) كسى كه مؤمنى را شاد كند، مرا شاد كرده و كسى كه مرا شاد كند خدا را شاد كرده است.

موارد ياد شده، نمونه هايى از روايات متعددى است كه در اين باره وارد شده است. بنابراين جاى هيچ گونه شكى نيست كه از نظر اهل بيت (عليهم السلام) شاد كردن مؤمنان كارى بسيار پسنديده و بلكه بالاترين عبادات است. اما در باره اين مطلب سؤالاتى مطرح مى شود و ابهاماتى براى انسان پيش مى آيد. گاهى هم اشتباهاتى واقع شده و برداشت ها و نتيجه هاى نادرستى گرفته شده است. بعضى از اين سؤالات را با مضامينى كه در ساير روايات وارد شده و يا از طريق قراين قطعى، به راحتى مى توان پاسخ داد. يكى از اين سؤالات اين است كه آيا انسان هر كسى را، از هر راهى كه شاد كند، چنين عملى عبادتى بزرگ محسوب مى شود؟ پاسخ اين سؤال تقريباً روشن است. هر كس كه آشنايى مختصرى با نظام ارزشى اسلام، مكتب اهل بيت (عليهم السلام) و معارف اسلامى داشته باشد، جواب اين سؤال را مى داند. منظور اين نيست كه كسى از راه گناه، ديگرى را شاد كند؛ يعنى گناهى مرتكب شود تا ديگرى شاد شود. مسلّماً اين كار نه تنها ثوابى ندارد، بلكه گناهش هم محفوظ است. در بعضى از روايات به اين نكته، كه نبايد شاد كردن مؤمن همراه با گناه باشد، تأكيد شده است. بعضى از بزرگان مى گويند شاد كردن مؤمن، حتى به صورتى كه مستلزم كارهاى لغو و مبتذل باشد، مطلوب نيست. ممكن است افراد غير متقى و كسانى كه در گفتار و رفتارشان چندان مقيّد نيستند، بعضى بذله گويى ها و مسخره بازى هايى كه در شأن مؤمن نيست، انجام دهند و تصور كنند كه چون با اين كارها ديگران را شاد كرده اند، بالاترين عبادات را انجام داده اند. هر چند فرض كنيم كه اين گونه كارها حرام نباشد، اما دست كم جزو كارهاى نامطلوب و احياناً مذموم (مكروه يا مشتبه) به شمار مى آيد. البته ممكن است در اين مورد استثنائاتى باشد. فرض كنيد فردى در اثر گرفتارى و مشكلات زندگى دچار افسردگى شديد شده و يك حالت بيمارگونه اى پيدا كرده باشد به گونه اى كه اگر بخواهند او را از اين حالت خارج كرده و شاد كنند راهى جز بذله گويى يا انجام رفتارهايى كه در شرايط عادى مطلوب نيست وجود ندارد. اين كار ممكن است نوعى معالجه باشد. اين حالت استثنا است و نمى توان گفت كه هر كس براى شاد كردن ديگران، به هر شكل رفتار كند، بالاترين عبادت را انجام داده است. مسلّماً نمى توان از طريق گناه و حتى از راه امور مكروه، مشتبه و يا لغو، چنين عملى را انجام داد. كارهاى لغوى وجود دارد كه فى حدّ نفسه مطلوب نيست: وَ الَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ؛(7) از صفات مؤمنان اين است كه مرتكب كارهاى بيهوده نمى شوند. بنابراين مى توان گفت كه به طور مطلق، شاد كردن هر كسى بالاترين عبادات نيست بلكه تنها شاد كردن مؤمنان از مجارى شرعيه و راه هايى كه شرعاً مجاز است مطلوب و پسنديده و بالاترين عبادات محسوب مى شود.

(1). اصول كافى، ج 2، ص 188.

(2). همان، ص 189.

(3). بحار الانوار، ج 74، باب 30، روايت 27.

(4). بحارالانوار، ج 74، باب 20، روايت 70.

(5). اصول كافى، ج 2، ص 189.

(6). همان، ص 188.

(7). مؤمنون (23)، 3.