انسان براى دست يابى به اهداف مادى و معنوى خود، به اسباب و وسايلى نياز دارد. اين اسباب و وسايل دو گونه اند: يا ايجابى و ثبوتى اند يا سلبى و عدمى. بديهى است در بيش تر اوقات براى نيل به مقصود، «انجام» برخى از كارها ضرورى است. براى مثال، انسان گرسنه اى كه مى خواهد خود را سير كند، بايد اسباب و وسايل غذاخوردن را مهيا سازد و يا شخص جاهلى كه مى خواهد عالم شود، بايد مقدمات درس خواندن را فراهم آورد. اما به ندرت اتفاق مى افتد كه ما انسان ها براى رسيدن به هدفى، خود را مجبور به «ترك» فعلى نماييم. به عبارت ديگر، اسباب سلبى و شرايط عدمى در مقايسه با امور ايجابى و ثبوتى، در نزد ما از اهميت كم ترى براى رسيدن به هدف برخوردارند. مثلاً، براى دست يابى به كمالات معنوى، بيش تر به واجبات و مستحبات مبادرت مى كنيم تا تركِ مكروهات و محرمات.در بين اديان و مذاهب و گرايش هاى مختلفى هم كه در دنيا وجود دارد، نحله هايى كه اهداف غير مادى ارايه مى دهند و برنامه هايى را براى رسيدن به كمالات معنوى پيشنهاد مى كنند معمولاً همين گونه اند. مثلاً برخى از بودايى ها و جوكى ها كه عنوان عارف يا صوفى را بر خود اطلاق مى كنند، براى رسيدن به كمالات معنوى، رياضت هاى سختى را متحمل مى شوند، اما از اسباب سلبى غافل اند.براى دست يابى به اهداف، فقط انجام دادن برخى از كارها كافى نيست، بلكه بايد بسيارى از كارها را نيز ترك كرد. براى مثال، معالجه بسيارى از بيمارى ها با پرهيز كردن و خوددارى از خوردن بعضى غذاها و خوردنى ها تحقق مى يابد ـ شيوه اى كه بيش تر اطباى قديمى روى آن تأكيد مىورزيدند ـ و در برخى از موارد نيز لازم است كه داروهاى خاصى مصرف شود. در امور معنوى هم اين مطلب صدق مى كند. مثلاً در همين جامعه اسلامى ما، افراد متدين بيش تر به اسباب ايجابى، مانند خواندن چندين ركعت نماز در روز، ختم قرآن، ادعيه گوناگون و... توجه مى كنند و از برنامه هاى سلبى براى رسيدن به اهداف معنوى غافل اند.اگر انسان روز و شب هم عبادت كند، اما در كنارش مرتكب معصيت شود، مثل اين مى ماند كه داخل كيسه سوراخى پول بريزد؛ يعنى زحمت مى كشد و پول به دست مى آورد، اما هنگامى كه به آنها نياز دارد، متوجه مى شود كه پولى داخل كيسه نيست. لذا هم بايد كارهايى كه در شرع به عنوان واجب تعيين شده، انجام داد و هم بايد كارهاى حرام را ترك كرد. البته كسانى كه همتشان بلند است و مى خواهند به مقامات عالى ترى برسند، نبايد به اين حد واجب و حرام اكتفا كنند؛ در كنار واجبات بايد مستحبات را انجام دهند و در كنار ترك حرام، از مكروهات هم اجتناب ورزند.انسان اگر مى خواهد به كمالات معنوى و مقامات عالى برسد، بايد با خواهش هاى نفسانى خود مبارزه كند؛ يعنى به دنبال هوس ها و تمايلات حيوانى و شيطانى نرود. البته افراط در اين زمينه نيز درست نيست؛ چون برخى نيز تصور مى كنند راه رسيدن به خدا، فقط مخالفت با نفس است؛ يعنى به عوامل ايجابى خيلى توجه نمى كنند و همواره به اين فكر هستند كه ببينند دلشان چه چيزى مى خواهد، تا آن را سركوب نمايند و تمام توجهشان به اين است كه با خودشان بجنگند. البته اين حالت فى الجمله صحيح است، اما بايد توجه داشت كه همه اينها در حد اعتدال خوب است. انسان نبايد با فشار زياد بر نفس و رياضت شديد، موجبات امراض بدنى و ناراحتى هاى عصبى و روانى خود را فراهم آورد و در نتيجه از تكاليف واجب خود نيز باز بماند.حضرت عيسى (عليه السلام) به شاگردان و پيروان خود كه براى كسب مقامات معنوى و كمالات روحى نزد ايشان آمده بودند، مى فرمايد: بسيار جدى به شما مى گويم! به اين خواسته نمى رسيد مگر با رها كردن چيزهايى كه ميل و شهوتتان به دنبال آنها است: بِحَقٍّ اَقولُ لَكُمْ اِنَّكُمْ لاتُصيبُونَ ما تُريدُونَ الاّ بتَرْكِ ما تَشْتَهُونَ.
لطفا منتظر باشید ...
