ريا آفت انفاق - پندهای امام صادق (علیه السلام) به ره جویان صادق نسخه متنی

ريا آفت انفاق

«انفاق» از جمله عبادت هايى است كه احتمال خودنمايى و ريا در آن بسيار است. در مسأله انفاق، انسان علاوه بر اين كه بايد ثواب عمل را در نظر داشته باشد، بايد به گونه اى عمل كند كه به آبروى شخصى كه قرار است به او انفاق شود لطمه اى وارد نگردد. انسان هاى داراى عزت نفس، از اين كه در جلوى چشم ديگران به آنها انفاق شود، ناراحت مى شوند. اگر انسان بتواند به گونه اى انفاق كند كه فرد نيازمند حتى الامكان او را نشناسد بسيار بهتر است. هر قدر انسان در اين كار مراقب حفظ آبروى افراد باشد، اجرش به مراتب بيش تر خواهد بود. گاهى يك عبادت بسيار كوچك، آن قدر ثواب پيدا مى كند كه انس و جن از شمردن آن عاجز مى مانند. اين به دليل رعايت آداب و جهات حُسن عبادت و نيز اخلاصى است كه در آن به كار رفته است. يك عمل فيزيكى و يا حركت مادى به خودى خود نمى تواند ارزش بيافريند، بلكه غير از حُسن فعلى، حسن فاعلى هم بايد در كار باشد؛ يعنى نه تنها خودِ كار بايد خوب باشد، بلكه فاعل و كننده كار نيز بايد نيّت خوبى براى انجام آن داشته باشد. قرآن كريم در اين باره مى فرمايد: مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ كَمَثَلِ حَبَّة أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَة مِائَةُ حَبَّة؛(1) مَثَل آنان كه مالشان را در راه خدا انفاق مى كنند، به مانند دانه اى است كه از يك دانه هفت خوشه برويد، در هر خوشه صد دانه باشد ـ كه يك دانه هفت صد شود. البته، اين ارزش و ثواب به شرطى است كه انقاق فقط براى خدا، و به تعبير قرآن «يُرِيدُونَ وَجْهَ اللّهِ»(2) و «ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ»(3) باشد.

انسان ممكن است عملى را به درستى انجام دهد، اما با انجام كار نادرستى، ارزشآن را از بين ببرد؛ مانند آتشى كه محصولى را بسوزاند: «إِعْصارٌ فِيهِ نارٌ»(4). از جمله كارهايى كه موجب از بين رفتن اعمال خوب انسان مى گردد، منّت گذارى است. قرآن كريم در اين باره مى فرمايد: لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الاَْذى؛(5) صدقه هاى خود را با منّت و آزار تباه نسازيد.

تأكيد قرآن نسبت به خلوص در انفاق، به مراتب بيش تر از تأكيد بر اخلاص در نماز است. البته ترديدى نيست كه ريا در نماز موجب بطلان آن خواهد شد، اما كم تر آيه اى در قرآن وجود دارد كه به اخلاص در نماز سفارش كرده باشد. اين بدان سبب است كه شائبه بروز ريا در انفاق بسيار بيش تر از نماز است.

امام صادق (عليه السلام) در اين فراز از سفارش هاى خود به عبداللّه بن جندب مى فرمايند: جلوى چشم مردم انفاق مكن تا ايشان تو را ستايش كنند؛ اگر چنين كنى، در واقع، اجر خودت را دريافت كرده اى (يعنى ديگر اجرى نزد خدا نخواهى داشت)، چنان باش كه وقتى با دست راستت انفاق مى كنى دست چپت آگاه نشود. براى صدقه پنهانى (كه عدم اطلاع مردم از آن در دنيا هيچ ضررى به تو نمى رساند) بهترين پاداش را در روز قيامت پيش چشم همه خلايق به تو خواهند داد.

البته انسان نبايد به اين دليل كه شايد عملش آميخته با ريا باشد به طور كلى سراغ كارهاى خير و از جمله انفاق نرود. اين كار ممكن است از دسايس شيطان باشد تا ما را از انجام اعمال نيك باز دارد. به هر حال، انسان با بخشيدن چيزهاى مورد علاقه خود به ديگران مرتبه اى از مبارزه با نفس را، كه موجب پاك شدن از برخى آلودگى ها مى شود، پشت سر مى گذارد و شايد هيچ چيزى به اندازه بخل ورزيدن، براى مؤمن ناشايست نباشد. خداوند در قرآن مى فرمايد: وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛(6) و هر كس خود را از خوى بخل و حرص دنيا نگاه دارد، آنان به حقيقت رستگاران عالمند. سخاوت مندان، هرچند كه ثروت خود را در راه خدا مصرف نكرده باشند، نسبت به بخيلان به بهشت نزديك ترند.

نكته ديگر اين كه، گاهى انجام كار خير به شكل علنى، البته در صورتى كه انسان بتواند بر نفس خود مسلط باشد، بركات و ثواب فراوانى دارد. وقتى انسان كار خيرى را به صورت علنى انجام مى دهد، ديگران هم انگيزه و رغبت پيدا مى كنند كه مشابه آن را انجام دهند. اگر بنا باشد كه هيچ كار خيرى در پيش چشم ديگران انجام نشود، مردم جامعه، به خصوص كودكان و نوجوان ها، به اهميت كار خير پى نمى برند. قرآن كريم مى فرمايد: الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ؛(7) كسانى كه مال خود را انفاق كنند در شب و روز، نهان و آشكار، آنان را پاداش نيكو نزد پروردگارشان خواهد بود، هرگز از حادثه آينده بيمناك و از امور گذشته اندوهگين نخواهند گشت. در اين آيه و برخى آيات ديگر، هم انفاق پنهانى و هم انفاق علنى تأييد و تأكيد شده است.

اثر ديگرى كه انجام علنى اعمال نيك خواهد داشت اين است كه جلوى بسيارى از سوءظن ها را مى گيرد؛ مثلا اگر كسى مخفيانه خمس و زكات بپردازد، ممكن است موجب بدگمانى مردم شود و فكر كنند كه آن شخص واجبات دينى اش را انجام نمى دهد.

(1). بقره (2)، 261.

(2). روم (30)، 38.

(3). بقره (2)، 207.

(4). همان، 266.

(5). همان، 264.

(6). حشر (59)، 9.

(7). بقره (2)، 274.