آثار سوء پرخوابى و پرحرفى - پندهای امام صادق (علیه السلام) به ره جویان صادق نسخه متنی

آثار سوء پرخوابى و پرحرفى

از جمله موضوعات مورد تأكيد علماى اخلاق و ارباب سير و سلوك، پرهيز از پرخوابى و پرحرفى است. اين دو، موانعى مهم و رايج براى رسيدن به كمال معنوى و تقرب الى الله به شمار مى آيند. البته چيزهاى ديگرى مانند پرخورى نيز مانع رسيدن انسان به كمال معنوى مى گردد؛ اما در مورد آنها ممكن است بگوييم به سبب لذايذ يا منافعى كه دارند توجه انسان را به خود جلب مى كنند. در حالى كه امرى مانند خوابيدن، فى نفسه هيچ مطلوبيت و يا فايده اى حتى براى دنياى انسان ندارد، مگر آن اندازه اى كه موجب رفع نياز انسان و تجديد قواى او براى پرداختن به وظايف واجبش مى گردد. بر خلاف لذّتِ خوردن كه ممكن است براى انسان ايجاد انگيزه نمايد، خوابيدن لذتى براى انسان ندارد، اگر هم لذتى داشته باشد، مربوط به مقدمات آن و يا موقعى است كه انسان از خواب برمى خيزد. كسانى كه از روى تنبلى و يا در اثر پرخورى زياد مى خوابند، نه تنها از كمالات معنوى و انسانى محروم مى شوند، بلكه از وظايف دنيوى خود نيز باز مى مانند.

هم چنين يكى از كارهايى كه انسان براى انجام دادن آن بايد انرژى زيادى مصرف كند، حرف زدن است. سخنرانان و معلّمان، خصوصاً كسانى كه از لحاظ جسمى ضعيف ترند، به اين موضوع به خوبى واقف اند؛ زيرا پس از سخنرانى و يا تدريس آثار خستگى و از دست دادن انرژى را به وضوح در خود احساس مى كنند. حرف زدن زياد باعث مى شود تا انسان از انجام اعمال مفيد باز بماند. البته اگر مقصود از حرف زدن، تعليم و موعظه و كمك كردن به ديگران باشد نه تنها مذموم نيست بلكه امرى لازم و ضرورى است، اما صِرف پرگويى و پرحرفى نه نفع دنيوى به دنبال دارد و نه نفع اخروى؛ حتى ممكن است انسان در اثر آن به لغزش هاى زيادى هم مبتلا شود كه براى دنياى او هم ضرر داشته باشد. در اثر همين پرگويى ها است كه كدورت ها پيدا مى شود، تنش ها به وجود مى آيد و از لحاظ معنوى هم انسان دچار گناهانى هم چون غيبت، تهمت و مفاسد ديگرى از اين قبيل مى گردد. افرادى كه به پرحرفى عادت كرده اند، از اين كار خود لذت مى برند. ابتلاى به اين عادت زشت كه به دست خود انسان صورت مى گيرد، موجب به خطر افتادن منافع دنيوى و اخروى انسان مى گردد. بنابراين انسان بايد مراقب باشد تا خداى ناكرده به پرخوابى و پرحرفى عادت نكند.

سفارش امام صادق (عليه السلام) به عبدالله بن جندب اين است كه، شب ها كم بخواب و روزها كم حرف بزن. حضرت در ادامه، كلامى را به اين مضمون از مادر حضرت سليمان (عليه السلام) خطاب به فرزندش نقل مى كند كه، خوابيدن زياد، روزى كه محتاج به چيزى هستى كه كسب نكرده اى تو را فقير مى كند؛ يعنى روزى مى آيد كه تو به اعمالت احتياج دارى اما به دليل خوابيدن زياد آن اعمال را انجام نداده اى و فقير شده اى و دستت خالى است. اگر انگيزه انسان از خوابيدن رفع خستگى و تجديد قوانباشد، كار عاقلانه اى انجام نداده است؛ زيرا اين كار به منزله تلف كردن بيهوده بخشى از عمر است. انسانى كه خواهان عمرى طولانى است، با خوابيدن زياد در واقع بخشى از زندگى اش را تعطيل مى كند.

عادت زشت ديگر، پرگويى است. كسانى كه بى جهت به پر حرفى عادت كرده اند، به آسانى نمى توانند خودشان را كنترل كنند؛ زيرا سكوت كردن براى آنها به منزله زندانى شدن است!

امام صادق (عليه السلام) مى فرمايد: در بين اندام هاى بدن انسان هيچ كدام ناسپاس تر از چشم و زبان نيستند. انسان به هر عضوى از اعضاى بدن خود خدمت كند، متقابلا آن عضو هم خدمتى براى او انجام مى دهد. اما چشم و زبان اين گونه نيستند؛ يعنى ما هر قدر بيش تر به اين اعضا خدمت كنيم، آنها كم تر به ما خدمت خواهند كرد. چشمى كه بسيارى از اوقات خواب است، چگونه مى تواند به ما خدمت كند؟ زبانى كه زياد حرف مى زند و انسان براى اين كار انرژى زيادى مصرف مى كند، چه خدمتى براى ما انجام مى دهد؟ البته، اگر اين كار نفعى براى ما داشته باشد، مثلا از زبان در انجام عبادت، وظيفه، موعظه و... استفاده كنيم، نه تنها كار بيهوده اى انجام نداده ايم، بلكه بهترين بهره را از آن برده ايم.

1. آل عمران (3)، 77.