امام صادق (عليه السلام) در اين فراز از سخن خود مى فرمايند: از ديرباز، بنيان جهل و نادانى قوى گرديده، بازارش رونق گرفته، پايه هايش محكم شده و ريشه دوانده است. سپس يكى از عوامل رونق دهنده بازار جهل و تحكيم آن را اين مى دانند كه دين خدا را به بازى گرفته اند، آن چنان كه حتى كسانى كه علم خود را وسيله تقرّب به خدا قرار داده اند نيز مقصد و نيتشان خدايى نيست و دنبال غير او هستند. حضرت اين گونه افراد را با وصف ستم پيشگان معرفى مى كند.براى تبيين اين فراز از روايت بايد نكاتى روشن شود. اولاً، منظور حضرت از اين كه مى فرمايند: «از ديرباز اساس جهل محكم شده، بازارش رونق گرفته و رواج يافته است» چيست؟ ثانياً «جهل» به معناى ندانستن يك سلسله مفاهيم يا روابط بين پديده هاى طبيعى است، و اين چه ربطى به دين دارد؟ هر قومى از گذشته تاكنون براى شناخت مسايل و پديده هاى عالم زحمت كشيده اند، درس خوانده اند، آزمايش كرده اند و به همان مقدار جهلشان را برطرف كرده اند و به علم دست يافته اند، تا آن جا كه در هر رشته، از هندسه و رياضى و مكانيك و ديگر علوم متخصصانى تربيت نموده اند. پس اين سخن كه «جهل از قديم رواج پيدا كرده است، آن هم به دليل اين كه دين خدا را به بازى گرفته اند» يعنى چه؟منظور حضرت صادق (عليه السلام) از «جهل» در اين روايت، جهل نسبت به معلومات مادى نيست. از نظر انبيا و اوليا (عليهم السلام)، معلوماتى كه سعادت انسان مرهون يادگيرى آنها است اين گونه معلومات مادى نيست. دانش هايى كه براى نيل به سعادت لازم است و هركس در هر زمان و در هر شرايطى از زندگى اجتماعى كه قرار دارد، بايد آنها را فرا بگيرد، مربوط به اعتقادات و اصول دين است؛ شناخت خدا، سرنوشت انسان، جهان آخرت، راه صحيح زندگى و مانند آن، كه به وسيله انبيا (عليهم السلام) تبيين مى شود. علمى كه بشر بدان نيازمند است اين گونه علم ها است، و اگر نداشته باشد جاهل است گرچه در ساير زمينه ها فيلسوف دهر باشد. كسى كه نداند هدف زندگى اش چيست، پس از مرگ به چه عالمى مى رود و چه سرنوشتى در انتظار او است، جاهل است، اگرچه سفينه هاى فضاپيما بسازد. «جهل» در فرهنگ انبيا و اوليا (عليهم السلام) و قرآن به اين مفهوم است. اين معنا با آنچه در بين ما متداول است تفاوت دارد.
لطفا منتظر باشید ...
