لطفا منتظر باشید ...
يا سخن ديگرى فاصله انداخته باشد. 8- مؤلف گاهى اوقات از كتابها نقل كرده مثل كتابهاى شيخ صدوق و بصائر الدرجات و گاهى اوقات از مشايخ. حال اگر به مشايخ مذكور كه مؤلف از آنان نقل كرده، دقت كنيم، مى بينيم كه پنج نفر از مشايخ مفيدند و شانزده نفر ديگر هستند كه مفيد در غير اين كتاب اصلاً از آنان روايت نكرده است. از سوى ديگر شيخ مفيد، مشايخ ديگرى دارد كه از جايگاه ويژه اى برخوردارند مثل: جعابى، احمد بن محمّد بن وليد و صيرفى و ديگران ولى در اين كتاب حتى يك روايت از آنان نقل نكرده است. پاسخ: 1- ظاهراً مؤلف كتاب، ابن عمران است و مفيد، مطالبى را كه پسنديده، از آن انتخاب و گزينش كرده است. بنابراين مشايخ كتاب، مشايخ ابن عمران هستند نه مشايخ مفيد. در تأييد اين نكته، مطالبى خواهد آمد. 2- ممكن است مؤلف پيش از اينكه مشايخ زيادى پيدا كند، كتاب را نوشته باشد. شايد همه يا برخى از روايات را از كتابهايى كه در دسترس او بوده، انتخاب كرده و در اين باره هيچ اشكالى بر او وارد نيست. 3- اينكه مى گويد: برخى از كسانى كه مؤلف از آنان در اين كتاب روايت نقل كرده، نديده ايم كه مفيد از آنان در ساير كتابهايش روايت كرده باشد؛ نمى تواند دليلى بر نفى كتاب از او باشد. زيرا ممكن است از يك نفر از مشايخش در اينجا چيزى نقل كند كه مشايخ ديگرش چيزى از آن برايش نقل نكرده اند و يا از شيوخ جديدى استفاده كند و از آنان روايت نقل نمايد. سپس آنان را رها كرده ملتزم مشايخ ديگرى شود. اين كار علل و اسبابى دارد كه برحسب شرايط و اوضاع و احوال و اغراض افراد در گذر زمان فرق مى كند... آيا در ميان عالمان حديث كسى هست كه شرط كند بايد راوى در همه ى كتابهايش از فرد فرد مشايخ خود كه در طول تاريخ زندگانى علمى دراز خود از آنان استفاده كرده، روايت نقل كند؟!
نسخه هاى كتاب الاختصاص
از كتاب الاختصاص چند نسخه وجود دارد: 1- نسخه نوشته شده از روى نسخه شيخ حر عاملى [اين نسخه در كتابخانه ى آستان قدس رضوى موجود است. سال كتابت: 1085 ه يا 1087 ه.] كه آن را بدون هيچ گونه ابهامى به شيخ مفيد نسبت داده است. چه بر روى آن نوشته شده: «كتاب الاختصاص للشيخ المفيد محمد بن النعمان، منتخب من الاختصاص لاحمد بن الحسين بن عمران.» در آخر اين نسخه نوشته شده: «تمَّ كتاب الاختصاص للشيخ المفيد قدس سره.». بر روى نسخه شيخ حر عاملى، مالكيت شيخ حر در سال 1087 ه نوشته شده است امّا تاريخ كتابت آن معلوم نيست. اين نسخه در كتابخانه آيةاللَّه حكيم رحمه اللَّه در نجف اشرف نگهدارى مى شود. 2- نسخه كتابخانه سپهسالار كه تاريخ آن 1118 ه است. ناسخ يادآورى كرده كه اين كتاب، مختصر كتاب الاختصاص احمد بن حسين بن عمران است. اين عبارت با عبارت روى نسخه شيخ حر عاملى تفاوت ندارد. زيرا مقصود اين است كه اصل كتاب الاختصاص از احمد بن حسين بن عمران است. و اين منافات ندارد كه مختصرش از شيخ مفيد باشد. 3- نسخه قديم موجود در كتابخانه آسان قدس رضوى مشهد كه تاريخ كتابتآن سال 1055 ه است. در اين نسخه پس از چند صفحه آمده: «كتاب مستخرج من كتاب الاختصاص تصنيف ابى على احمد بن الحسين بن احمد بن عمران رحمه اللَّه». اين عبارت نيز با نوشته روى نسخه ى شيخ حر عاملى فرق ندارد. زيرا همانگونه كه گفتيم كتاب الاختصاص از ابن عمران است و تلخيص آن از شيخ مفيد. به نظر مى رسد كه اوراق اين نسخه جابه جاست. اين جابه جايى اسباب مختلفى دارد. بنابراين مانعى ندارد كه الاختصاص چاپ شده بر اساس دو نسخه اول را به شيخ مفيد نسبت دهيم به اين اعتبار كه وى آن را از كتاب ابن عمران گزينش كرده است. ممكن است همين اختصار موجب شده كه آن را در شمار تأليفات شيخ مفيد ذكر نكنند. زيرا خودش آنرا ننوشته. بلكه از كتاب شخص ديگرى گزينش و تلخيص كرده است... اين بر ميزان اهتمام شيخ مفيد به اين كتاب دلالت دارد تا آنجا كه به گزينش آثار نفيس و استخراج اخبار ثمين آن مى پردازد. گواه مطلب اينكه كتاب الفصول المختاره كه گزينش سيد مرتضى از كتاب «العيون والمحاسن» شيخ مفيد است، در شمار تأليفات سيد مرتضى نيامده است بلكه همچنان به شيخ مفيد نسبت داده مى شود و يكى از تأليفات او به حساب مى آيد.
