آيه: 219 يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَآ أَكْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذَلِكَ يُبيِّنُ اللّهُ لَكُمُ الآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ - تفسیر نور سوره البقره نسخه متنی

آيه: 219 يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَآ أَكْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذَلِكَ يُبيِّنُ اللّهُ لَكُمُ الآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ

ترجمه

از تو درباره شراب و قمار مى پرسند، بگو: در آن دو گناهى بزرگ است و منافعى (مادّى) نيز براى مردم دارند. (ولى) گناه آن دو از سود آنها بزرگ تر است. (همچنين) از تو مى پرسند كه چه انفاقكنند؟ بگو: افزون (بر نياز خود را)، خداوند اينچنين آيات را براى شما روشن مى سازد تا شايد انديشه كنيد.

نكته ها

كلمه اثم به گفته ى راغب در مفردات، به كارى گويند كه انسان را در انجام كارهاى خير كُند و سست كند.

سؤال اوّلِ مردم درباره ى حكم خمر و ميسر است. كلمه خمر به معناى پوشش است و لذا به پارچه اى كه زنان سرِ خود را با آن پوشانده و مراعات حجاب مى كنند، خمار مى گويند. از آنجا كه شراب، قدرت تشخيص را از عقل گرفته و در واقع آن را مى پوشاند، به آن خمر مى گويند.

همچنين كلمه ى مَيسر از يسر به معناى آسان است. گويا در قمار، طرفين مى خواهند مال همديگر را به آسانى بربايند.

اين آيه در پاسخ پرسش آنها مى فرمايد: شرابخوارى و قماربازى، گناهان بزرگى هستند، گرچه ممكن است منافعى داشته باشند. چنانكه عده اى از راه كشت انگور يا شراب فروشى و گروه هايى با داير كردن قمارخانه، ثروتى بدست مى آورند. در كتاب هاى علمى وتربيتى، آثار وعوارض منفى شراب و قمار به تفصيل بازگو شده است.

در اينجا فهرستى از آنچه در تفسيرنمونه در باب زيان هاى شراب وقمار آمده است، مى آوريم:

1- كوتاه شدن عمر.

2- عوارض منفى در كودكان. مخصوصاً اگر آميزشى در حال مستى صورت گيرد.

3- گسترش فساد اخلاقى و بالا رفتن آمار جنايات از قبيل: سرقت، ضرب و جرح، جرائم جنسى و افزايش خطرات و حوادث رانندگى. از يكى از دانشمندان نقل شده است كه اگر دولت ها نيمى از شراب فروشى ها را ببندند، ما نيمى از بيمارستان ها و تيمارستان ها را مى بنديم.

قمار نيز از جمله عوامل هيجان، بيمارى هاى عصبى، سكته هاى مغزى و قلبى، بالا رفتن ضربان قلب، بى اشتهايى، و رنگ پريدگى و ... است. همچنان كه بررسى كنندگان، سى درصد آمار جنايات را مرتبط با قمار دانسته اند. در ضمن قمار، در شكوفايى اقتصادى نقش تخريبى داشته ونشاط كار مفيد را از بين مى برد. در بعضى از كشورهاى غير اسلامى نيز در سال هايى قمار را ممنوع و غير قانونى اعلام كرده اند. مثلاً انگلستان در سال 1853، شوروى در سال 1854 و آلمان در سال 1873 قمار را ممنوع اعلام كردند.

سؤال دوّمِ مردم درباره ى انفاق است كه مى پرسند چه چيزى را انفاق كنند؟ آيه در جواب مى فرمايد: عفو را! عفو در لغت علاوه بر گذشت و آمرزش به معناى حدّ وسء مقدار اضافى، و بهترين قسمت مال آمده است و هر يك از اين معانى نيز با آيه سازگار است و ممكن است مراد از عفو، همه ى اين معانى باشد. يعنى اگر خواستيد انفاق كنيد، هم مراعات اعتدال را نموده و همه ى اموالتان را يكجا انفاق نكنيد تا خود نيازمند نشويد و هم در موقع انفاق، از بهترين اموال خود بدهيد. چنانكه قرآن در جاى ديگر مى فرمايد: لن تنالوا البرّ حتّى تنفقوا ممّا تحبّون به نيكى نم (633) ى رسيد مگر از آنچه دوست داريد انفاق كنيد.

در تفاسير آمده است كه تحريم شراب به صورت تدريجى بوده است. زيرا اعراب، گرفتار شراب بودند و لذا آيات، به تدريج آنها را آماده پذيرش تحريم نمود. ابتدا اين آيه نازل شد: تتّخذون منه سكراً و رزقاً حسناً (634) از انگور، هم نوشابه ى مست كننده و هم رزق نيكو بدست مى آيد. يعنى شراب، رزق حسن نيست. بعد اين آيه نازل شد: فيهما اِثم كبير و منافع للناس و اِثمهما اكبر ضرر شراب و قمار براى مردم، بيشتر از منفعت آنهاست. و سپس اين آيه نازل شد: لاتقربوا الصلوة و انتم سُكارى (635) به هنگام نماز نبايد مست باشيد. و در خاتمه حرمت دائمى و علنى بيان شد؛ انّما الخمر و الميسر... رجس من عمل الشيطان (636) شراب و قمار... نجس و از اعمال شيطان هستند.

پيام ها

1- شراب و قمار، هر دو عامل فساد جسم و روح و مايه ى غفلت هستند. لذا در قرآن در كنار هم مطرح شده اند. الخمر والميسر

2- از انديشه و امنيّت، پاسدارى كنيد. با تحريم شراب، از عقل و فكر، و با تحريم قمار، از آرامش و سلامتى روحى و اقتصادى پاسدارى شده است. فيهما اثم كبير... و اثمهما اكبر

3- در برخوردها، انصاف داشته باشيد. بدى هاى ديگران را در كنار خوبى هاى آنها ببينيد. آيه از منافع شراب وقمار چشم نمى پوشد وموضوع را به نحوى مطرح مى كند كه قدرت تعقّل و تفكّر در انسان زنده شود. فيهما اثم كبير ومنافع للناس واثمهما اكبر

4- در محرّمات گاهى ممكن است منافعى باشد. منافع للناس

5 - در جعل قوانين بايد به مسئله اهمّ ومهمّ توجّه كرد. منافع للناس و اثمهما اكبر

6- احكام الهى بر اساس مصالح و مفاسد است. اثمهما اكبر

7- آشنايى با فلسفه احكام، گامى به سوى پذيرش آن است. اثمهما اكبر

8 - گناهان، كبيره و صغيره دارند. اثمهما اكبر

633-بحار، ج 81، ص 176.
634-فرقان، 70.
635-آل عمران، 92.
636-نحل، 67.