نكته اينكه در جمله:" ما لا يَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَ لا نَفْعاً" و جملات مشابه آن" ضر" قبل از" نفع" آورده شده است‏ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 6

أَعْيُنٌ يُبْصِرُونَ بِها أَمْ لَهُمْ آذانٌ يَسْمَعُونَ بِها قُلِ ادْعُوا شُرَكاءَكُمْ ثُمَّ كِيدُونِ فَلا تُنْظِرُونِ" «1» و همچنين نكته اينكه اول ضرر را ذكر كرد سپس نفع را و فرمود:" ضرا و لا نفعا" باز اشاره به ارتكاز است، و خواست تا كلام بر وفق ارتكاز و فطرت ساده جارى شده باشد. و فطرت انسان بر اين است كه آنچه را از نعمت در دست دارد مادامى كه در دست اوست دلش از ناحيه آن آرام است، و خودش التفاتى به اين معنا كه ممكن است روزى به فقدان آن دچار شود نيست، او امروز اندوه و المى كه در فقدان آن درك و تصور مى‏كند بخود راه نمى‏دهد، بخلاف ضررها و مصيبات و فقدان نعمتها كه بالفعل يعنى در حال حاضر الم و اندوه آنها را درك مى‏كند، و فطرتش او را وادار مى‏سازد كه به معبودى ملتجى شود تا آن معبود ضرر حاضر و مصيبت فعلى او را دفع كند، و يا نعمتى كه در حال حاضر از دستش رفته برايش باز گرداند يا اگر ندارد بدهد، خداى تعالى هم در اين معنا فرموده:" وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ الضُّرُّ دَعانا لِجَنْبِهِ أَوْ قاعِداً أَوْ قائِماً فَلَمَّا كَشَفْنا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ كَأَنْ لَمْ يَدْعُنا إِلى‏ ضُرٍّ مَسَّهُ" «2» و نيز فرموده:" وَ لَئِنْ أَذَقْناهُ رَحْمَةً مِنَّا مِنْ بَعْدِ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُ لَيَقُولَنَّ هذا لِي" «3» و نيز فرموده:" وَ إِذا أَنْعَمْنا عَلَى الْإِنْسانِ أَعْرَضَ وَ نَأى‏ بِجانِبِهِ وَ إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ فَذُو دُعاءٍ عَرِيضٍ" «4».

نكته اينكه در جمله:" ما لا يَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَ لا نَفْعاً" و جملات مشابه آن" ضر" قبل از" نفع" آورده شده است‏

پس، از اين آيات به خوبى بدست آمد كه پريشانى زودتر آدمى را به خضوع و التجا در برابر پروردگار و به عبادت او وا مى‏دارد تا جلب نفع، و از اين جهت در آيه مورد بحث يعنى آيه‏

(1) بدرستى كسانى كه شما بجاى خداوند متعال آنان را عبادت كرده و مى‏خوانيد بندگانى هستند مانند خودتان اگر راست مى‏گوئيد شما آنان را بخوانيد و آنان در مقام اجابت شما بر آيند. آيا براى آنان پاهايى هست كه با آن راه بروند؟! يا دستانى هست كه با آن از شما دفاع كنند؟! يا چشمانى هست كه با آن ببينند؟! يا براى آنان گوشهايى هست كه با آن بشنوند؟ بگو نخوانيد خدايانى را كه شريك مى‏گيريد، آن گاه به كمك آنها عليه من كيد خود را بكار بريد و مهلتم مدهيد. سوره اعراف آيه 195.

(2) و وقتى كه انسان دچار گرفتاريها و امراض و ناملايمات مى‏شود در حالى كه به پهلو افتاد، يا ايستاده است با گفتن خدا خدا، ما را مى‏خواند آن گاه وقتى گرفتاريش را بر طرف كرديم دنباله كارهاى زشت خود را گرفته تو گويى اين همان كس نبود كه ما را براى رفع پريشانى خود مى‏خواند، آرى شيطان اعمال زشت آنان را اينطور در نظرشان جلوه داده است. سوره يونس آيه 12.

(3) و هر آينه اگر به انسان رحمتى از ناحيه خود به چشانيديم البته خواهد گفت اين از آن خودم مى‏باشد. سوره فصلت آيه 50.

(4) وقتى كه ما به انسان نعمت ارزانى مى‏داريم از اوامر ما اعراض كرده و شانه خالى مى‏كند و وقتى پريشان مى‏شود بما روى آورده، داراى دعاهاى زيادى مى‏شود. سوره فصلت آيه 51.