ترجمه تفسیر المیزان جلد 6

روشن‏تر ديده مى‏شود، چه در آنجاست كه اختلاف و نوسان وسيع و عجيبى كه افراد بشر در درك و تعقل و كيفيت تفسير و بيان مساله وجود خداى تعالى دارند بخوبى بچشم مى‏خورد، با اينكه همه‏شان در اصل وجود خدا متفقند، چون داراى فطرت انسانى‏اند، و اين مساله هم از الهامات مرموز و اشارات دقيق فطرت سرچشمه مى‏گيرد، و لذا مى‏بينيم كه وجود اين فطرت از يك طرف، و برنخوردن به دين صحيح از طرف ديگر عده‏اى از افراد انسان را بر آن داشته كه براى اسكات و قانع ساختن فطرت خود بت‏هايى از چوب و سنگ و حتى از كشك و يا گلى كه با بول گوسفند درست كرده، آنها را شريك خدا بدانند و بپرستند، همانطورى كه خدا را مى‏پرستند، و از آنها حاجت بخواهند همانطورى كه از خدا مى‏خواهند، و در برابر آنها به خاك بيفتند همانطورى كه در برابر خدا مى‏افتند، حتى به اين هم اكتفاء نكرده كار را به جايى برسانند كه در همان عالم خيال بت‏ها را با خدا در انداخته و سرانجام بت‏ها را بر خدا غلبه داده و در نتيجه براى هميشه روى به بتخانه نهاده و خدا را فراموش كنند، و بت‏ها را بر خود و حوايج خود امارت و سرورى داده و خدا را معزول و از كار خدايى منفصل كنند، در حقيقت منتها درجه‏اى كه اين عده توانسته‏اند در باره هستى خداوند فكر كنند اين است كه براى او وجودى قائل شوند نظير وجودى كه براى آلهه خود قائلند، آلهه‏اى كه خود بدست خود يا بدست امثال خود آن را ساخته و پرداخته‏اند، و لذا مى‏بينيم كه خدا را مانند يك يك بت‏ها به وحدت عدديه‏اى كه در واحد است و از آن اعداد تركيب مى‏شود توصيف كرده‏اند.

قرآن هم در آيه زير همين توصيف غلط آنها را حكايت كرده و مى‏فرمايد:" وَ عَجِبُوا أَنْ جاءَهُمْ مُنْذِرٌ مِنْهُمْ وَ قالَ الْكافِرُونَ هذا ساحِرٌ كَذَّابٌ. أَ جَعَلَ الْآلِهَةَ إِلهاً واحِداً إِنَّ هذا لَشَيْ‏ءٌ عُجابٌ" «1» چه از اين طرز گفتارشان معلوم مى‏شود كه دعوت قرآن را به توحيد، دعوت به وحدت عددى تلقى كرده‏اند، همان وحدتى كه در مقابل كثرت است، و گمان كرده‏اند اگر قرآن مى‏فرمايد:" وَ إِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ" «2» و يا مى‏فرمايد:" هُوَ الْحَيُّ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ" «3» و يا آيات ديگرى كه دعوتشان به اين است كه خدايان برون از حدتان را

(1) و در شگفت شدند از اينكه بسوى ايشان از جنس خودشان ترساننده‏اى از طرف پروردگار آمد و كفار گفتند اين شخص جادوگرى است دروغ‏پرداز. شگفتا، آيا اين مرد اين همه خدايان را كنار زده و منحصر به خداى واحدى كرده است!؟ اين مطلب راستى مطلب بسيار عجيبى است. سوره ص آيه 5.

(2) معبود شما معبودى است يگانه، معبودى جز او نيست. سوره بقره آيه 163.

(3) اوست همان زنده، جز او معبودى نيست، پس او را بخوانيد در حالى كه دين را براى او خالص كرده باشيد. سوره مؤمن آيه 65.