ترجمه تفسیر المیزان جلد 6

پس يكى از شرائط تربيت صحيح اين است كه مربى اوصافى را كه به شاگرد پيشنهاد و سفارش مى‏كند بايد به همان جورى كه مى‏خواهد شاگرد داراى آن اوصاف و متلبس به آن باشد خودش ملبس باشد، آرى عادتا محال است مردى ترسو شاگردى شجاع و دليرى بى باك تربيت كند و يا مكتبى كه مكتب دارش لجوج و متعصب است دانشمندى آزاده در آرا و نظريات علمى بيرون دهد، خداى تعالى در اين باره مى‏فرمايد:" أَ فَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدى‏" «1» و نيز مى‏فرمايد:" أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ" «2» و نيز از قول حضرت شعيب (ع) حكايت نموده مى‏فرمايد:" وَ ما أُرِيدُ أَنْ أُخالِفَكُمْ إِلى‏ ما أَنْهاكُمْ عَنْهُ إِنْ أُرِيدُ إِلَّا الْإِصْلاحَ مَا اسْتَطَعْتُ" «3» و همچنين آيات ديگر، براى خاطر همين بود كه گفتيم معلم و مربى خودش بايد به مواد تعليمى و تربيتى خود عمل كند.

علاوه بر همه اينها، كسانى كه دلهايشان از ايمان به گفته‏هايشان تهى است حتى منافقينى كه در عوام‏فريبى مهارت كامل دارند و وقتى كه پاى عمل صالح به ميان مى‏آيد خود را كنار كشيده و در مرحله ادعا خود را صاحب ايمان صريح و خالص، جا مى‏زنند با اينحال زير نظرشان جز اشخاصى مانند خودشان پليد تربيت نمى‏شوند، زيرا اگر چه ممكن است زبان مغاير با قلب باشد و چيزهايى كه دل راضى به آن نيست بگويد و ليكن چون گفتار هم خود فعلى است از افعال بدنى و افعال همه از آثار نفس‏اند، از اين جهت ممكن نيست فعل كسى با نفسانياتش مخالف باشد.

بنا بر اين، مى‏توان گفت كلام، صرفنظر از دلالت لفظى وضعى‏اش، دلالت بر طبيعت گوينده، كفر و ايمان و ساير نفسانيات نيز دارد آنهايى كه ساده لوح و بى‏بصيرت‏اند و نمى‏توانند بين جهت صلاح (دلالت وضعيه) و جهت فساد (ساير جهات) آن تميز دهند بجاى اينكه تربيت شوند گمراه مى‏شوند، تنها صاحبان بصيرتند كه اين جهات را از هم تميز مى‏دهند، چنان كه خداى تعالى منافقين را براى پيغمبر گرامى خود چنين توصيف كرده:" وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِي لَحْنِ الْقَوْلِ" «4».

(1) آيا كسى كه به حق و حقيقت راه يافته سزاوارتر است به اينكه پيرويش كنند يا كسى كه راه خود نيافته و ديگران بايد او را هدايت كنند؟ سوره يونس آيه 35.

(2) آيا مردم را به نيكى و احسان دعوت مى‏كنيد و خود را از ياد مى‏بريد؟! سوره بقره آيه 44.

(3) و من نمى‏خواهم خود مرتكب شوم چيزهايى را كه شما را از آن نهى مى‏كنم، من غرضى جز اينكه شما را بقدر طاقتم اصلاح كنم ندارم. سوره هود آيه 88.

(4) و هر آينه آنها را از لحن گفتارشان مى‏شناسى. سوره محمد (ص) آيه 30.