معناى استثناء" إِلَّا قَوْمَ يُونُسَ" در آيه
...

معناى استثناء" إِلَّا قَوْمَ يُونُسَ" در آيه:" فَلَوْ لا كانَتْ قَرْيَةٌ آمَنَتْ ..." و اشاره به بعض وجوهى كه در معناى اين استثنا گفته شده است‏ ‏

" فَلَوْ لا كانَتْ قَرْيَةٌ آمَنَتْ فَنَفَعَها إِيمانُها إِلَّا قَوْمَ يُونُسَ لَمَّا آمَنُوا كَشَفْنا عَنْهُمْ عَذابَ الْخِزْيِ ..."

از ظاهر سياق بر مى‏آيد كه كلمه" لولا" براى تحضيض (ترغيب) است، و نيز بر مى‏آيد كه منظور از جمله" آمنت" ايمان اختيارى صحيح است، هم چنان كه جمله بعد هم كه مى‏فرمايد:" فَنَفَعَها إِيمانُها" به اين معنا اشعار دارد. و از آنجا كه اين تحضيض بر امرى ماضى واقع شده كه هنوز تحقق نيافته قهرا معناى ياس و نوميدى را افاده مى‏كند، ياسى كه مساوى با نفى است، و چون چنين مفادى داشته قوم يونس را از آن استثناء كرده و فرموده:" إِلَّا قَوْمَ يُونُسَ".

و معناى آيه اينست كه: چرا- از اين قريه‏ها كه رسولان ما به سويشان آمدند و اهل آن قريه‏ها آن رسولان را تكذيب كردند- هيچ قريه‏اى قبل از نزول عذاب ايمانى اختيارى نياورد. تا ايمانش سودى به حالش داشته باشد، نه، هيچ قريه‏اى ايمان نياورد مگر قوم يونس كه وقتى ايمان آورد عذاب خوار كننده در زندگى دنيا را از آنان برداشتيم و تا مدتى- كه همان اجل طبيعى آنان بود- از زندگى برخوردارشان نموديم. و با اين معنايى كه ما براى آيه كرديم معلوم مى‏شود كه استثناء متصل است.

بعضى «1» از مفسرين گفته‏اند: معناى آيه اينست كه در گذشته هيچ چنين اتفاقى نيفتاد كه اهل قريه‏اى همگى و بدون استثناء ايمان بياورند مگر قوم يونس، و چرا همه قريه‏ها اينطور نباشند؟

ليكن اين معنا براى آيه درست نيست، هر چند كه فى نفسه معناى صحيحى است، براى اينكه آيه شريفه با خصوصياتى كه در آن هست با اين معنا منطبق نيست.
بعضى ديگر گفته‏اند: معنايش اينست كه: از حال هيچ قريه‏اى از قرى سابقه ندارد كه نخست كفر ورزيده، سپس ايمان آورده و ايمانش سودمند به حالش شده باشد، مگر قوم يونس كه وقتى ايمان آوردند ما عذاب را از آنان برداشته، از زندگى برخوردارشان كرديم. اشكالى كه به اين وجه وارد است همان اشكالى است كه به وجه قبلى وارد بود.

(1) مجمع البيان، ج 3، ص 98.