ترجمه تفسیر المیزان جلد 10

پس، هر صفتى از صفات كمال كه فرض شود در بين انسانها فردى پيدا خواهد شد كه عالى‏ترين درجه آن را داشته باشد، درجه‏اى كه هيچ كس ديگرى آن درجه را نداشته و همسنگ او در آن كمال نباشد.
و اين معنا قابل انكار نيست و ضرورى است كه بين عموم افراد بشر كسى يافت خواهد شد كه از همه بشر بليغ‏تر يا نويسنده‏تر يا شجاع‏تر يا سخى‏تر باشد همانطور كه فردى يافت مى‏شود كه از عموم بشر بلندقامت‏تر و يا سنگين جثه‏تر باشد، وقتى چنين است چرا جايز نباشد كه رسول خدا (ص) همان فردى باشد كه از همه مردم فصيح‏تر و بليغ‏تر بوده و قرآن كلام خود او باشد كلامى كه احدى نتواند در مقام معارضه با او برآيد، و كلامش در موقفى باشد كه براى احدى از افراد بشر جاى پايى در آن موقف نباشد؟ بنا بر اين، صرف ناتوانى بشر از آوردن مثل آن كلام دليل نمى‏شود بر اينكه كلام او از ناحيه خداى تعالى بوده و ساخته دست بشر نيست، زيرا ممكن است ساخته بشرى باشد كه مختص به آن جناب بوده و ديگران از آوردن چنان كلامى محروم باشند.

اين چكيده آن ايرادى است كه گفتيم ممكن است كسى وارد كند، و دافع اين احتمال اين است كه:

هر چند صفات بشرى كه افراد در باره آن، مورد مقايسه قرار گرفته‏اند در فردى بيشتر از فرد ديگر و يا كمتر از فرد ديگر يافت مى‏شود، و ليكن اين صفات هر چه باشد موهبتى است كه اگر طبيعت بشرى افرادى را برخوردار از آن مى‏سازد به خاطر استعدادى است كه خدا در آن طبيعت، و يا به عبارتى در طبيعت آن فرد نهاده، و چنان نيست كه بدون هيچ منشاى و به صرف تصادف در آن فرد پيدا شود.

و چون چنين است هر صفتى كه در فردى از افراد فرض شود كه مختص به او باشد و كسى به پايه او نرسد تا چه رسد به اينكه از او برتر باشد، بالآخره منشاى دارد كه ديگران مى‏توانند با تمرين مستمر و رياضت پى‏گير آن اعمالى كه فرد مورد نظر با آن محتوا انجام مى‏دهد انجام دهند، و در پاره‏اى اعمال از او تقليد كنند تا به تدريج مثل او شوند، و اگر نتوانستند در همه خصوصيات تنه به تنه او بزنند حد اقل در بعضى از كمالاتش مثل او شوند، و آنچه براى فرد نابغه باقى مى‏ماند اصالت و سبقت و پيش كسوتى باشد، مثلا حاتم طائى هر چند
فردى يگانه و بدون معارض در سخاوت بوده و كسى نمى‏تواند در اين فضيلت از او پيشى بگيرد، ولى اين براى هر كس ممكن است كه در راه كسب اين فضيلت رياضت بكشد، و تمرين مستمر داشته باشد تا بتواند در آخر، مرتبه‏اى از سخاوت حاتم را از خود بروز دهد، هر چند كه نتواند در همه مراتبش از او پيشى بگيرد.